1. No category

Azarbaycan ResPublikasr Tahsil
NazirliYi
︱
Azorbaycan lDё vlЭ t lqtisad institutu
Ｊ
・
R3Jd 5ami1 0ttlu MЭ
mmOdOv
iqtisad elmlari namizadi, dosent
ヽ、 ミ
BEYNЭ LXALQ
STATISTIICA
Ali iqtisad maktoblarin bakalavr tahsil plllaslnda
"Beynalxalq iqtisadi mtnaslbetlar" (01OIOO) va maglstr
plllesinda 'Staflstika" (OIOSOO) ixtisaslan tiare tahsll alan
trlab3lar 090n dars vesaltl
Dors v● saltlnin no,rino Azorbaycan
Respub‖ kas:Tehs‖ Nazlr:lylnin 21 aprel
1998Kl‖
tarixli 277 sayl:ernrl l:O ICaz●
verilml"‖
Ｔ
″卜・ １１１′
Bakl∼
1999
囲
t・
1淵1
Kitabxana
Elml redaktoru: l.e.n. A.i.Cabbarova
. i.e-d., prof. S.M. Haoyev
2. Azarbaycan Respublikasr D6vlat
Statlstlka Komlbsinln sadr moavlni,
Respublikanrn amakdar lqflsadgrsr
$.A.Mammadov
Ray verenlar: I
一一
KltaMa BeynaL:xalq statlstlkantn ?saslan nezarl va
prakflkl tetblq baxrmlndan Serh edlllr.
Dars vasaltl all lqtisad maktabl.rlnln talebalerl,
asplrantlan va "Belmalxalq statlstlka" lla yaxlndan
tanrl olmaq lstayan gaxslar 0g0n nazarda tutulur.
On sOz
∬ :恩 :轟 l酬 ￨‰ 牌
「
en AzЫ i nM_面 nd汗 ekЮ m Z.Qd″ eVe
ёz
evvelceden tt minnetdarllこ mi bildirir
゛
t
J:
Fosit-
o'-
BEyNaLxAr-^QSTaristirlxtx rure2uETt"l
MtiASiR
" -''I aziRalaRi vo To$KILI
veropr-ent,
6
l.l. *Beynolxalq
.,^ir;;;"i;;;;;;;
;?#fi,.liJ..i'i;i
I
va
'aztrardl
predrneti diinyada.
I'
o a !.
an qadim sahalorinden
iStaristika elminin
staristika" kursu bev"Bevnalxalq
#'i clan
m111;:miJ,:L',"1X1,:1ili'#'ili:
sadi nriinuibarlari iiyranan elmdir- onun
*"-"lii
'"ffiffi;
I:91:jll,'o!';aoJ1"'if
l##ftfi#*iiffi
iiliil ft
fl
',ii
jiiY"" *.i
-i,i
r
J."i,r"tir'-
"'
h'cmi'"ii.t'.1!$.-{!p{'-
,tt?'ofrti,i-al,'"'n't" "t'tlv"rt"'n'n
mallyya
J-ak . ositaitri va ame{lisimlarinin yaridrlmast' istlladasr'
istifaonlarden.
ilttitf .ti"i, rn*.udlugu-a 6lkalararasr/inteqrasiyada
savivvasi' sahivvesi'
;:T;it;i;
i"Lii u, i,"^oniLi harakarif havat
iqtisf,'lfi{i-unasibatlar'
ir-riii'."atrovat(-iilkalarda
t'-'
s.
- ciddir.
)
rH"-,lli*"ro
va iilkalastatistika diinyanln miixtalif regionlartnda
,ii"a'"".ltiii'oiJ.ii" f,"t"tiu'in
*,"Xl'.l,
.
xarici trcarat vo
savivvasi' quruluSu
va
inkigafi
::lli:ll"li#",,verinavetirarkanBevnalxalqstaristika
quruplagdrrrr"tli *urt"i'nJ'n (miilahiia' yekunlaSdrrmava
reqressrya
statistikantn
"'kY"i'
rivazi
;;. ;;;Jt, balans. cadvat ve s'),edii
so-sial-iqtisadi
prosesinda
ie
ilr;d;il ;.;ii;;';;,, isrifada
siistaricilarin hesabllnmast metodikastnr iazrrlayrr' -bu Eiistaricilarin
u"vn"t""lq mtiqavisalilivini ta'hi -Edlt' statis:[i:;di;ii;;,"'
(emtaalarin' faalivvat
iiilil-;ili;iti trhnl",i"" kareqoriuili navaaid
.#i";'*. ;.|"l";lin. <iliim sabablarinin s') beynalxalq tasnifatlar
hazrrlayrr. I
va bir
beynalxalq iqtisadi elaqatqd-ggriglendikca
Diinvr <ilkalarinin
pr'ostslarin qlobal 6-rqyasda. idara olun'
,"-"*ii-ii.^ tiy*i'':, i"tia
hallinda B-$I'nin. rolu arttr'
;;';1";l;i) *'r"randtqca bu proseslarin
ba5 vlran posial-iqtisadi
<ilkalarde
\a ayrl'rvrr
lh;i.,rdr
l'ffit,i.ffi;re,:ionlardr
metodika ila toplan'
vahid
isa
f;;iill',''"ii'nai'it'ncsi
ffi 1::;i,i.;,b#;ill:,::l::l*l
jTHffi ;'Il,iji.,';;lli11,:"'ji.
R"la rlrfonnasivanln lop llnmirsl
:;':; i"';,;i; t'Jli",t"'r, uijtot",. institutlar va iqtisadr assosiasivalar
i,r]lri"i,,'i.., dtii nazdindo olan bu tagkilrtlarr slalistika sahosinda
biilnr
funk>riara gtira iki qrupa
rcraitdrktari
'miigahidalarrn
'-'l-'-;i;ii;tik.
rn proqnmtnt haztr'
i
miroaoiogiyas' a
gdsraran statrsrika
faalil';at
lrt"" ;r;k,l;ii;r' Bura;-a-'kegmi$a
Onlardan bo'tilerini ne20rdOn ke9irok:
§1.2.BMT‐ nin irelidO deyndiyi kimt ikinci dinya muha‐
s● tistika
ribosindon sonra Milletler biFliyi legv edildi v。
orqanlari
Onun evezine BMT yaradlldl Bu d6vrdon etibaren
Beynolxalq statistikanin in‐
Beyne破 alq
i譜 1鰭:霊
statヽ tika sahesind●
osas fOaliyyet BMT_ye tabe olan
温l淵 れ義F:!『l朧 &
網留LRI精 青ゝ
奎
総 L島盤
群
呼糧 F憲醐桜芸
:趣
雲
:覆
OCun eSas soned her sessiyanin yekunlarina dair rnen2olordir ve lazlm
geldikdo ona muvaflq qetnarle do ol"′ e edilir
91yttRI]野 Υ
√℃鳳∬ 盤臀蕊
f'籠 琴
lll橘¥
。
9憮
・ iittF鳳 総よ
紺 鳳ra mellsu駈 ゛
wd面 n雨r酬 0
#llЪ
inki,an,yeni rnusteqillilik olde etmi,ve iqtisadi cehetdon zoif inki,af
職
織 撤 鶉 F脳 聾捕 竃
mttf辟 :Lk棚 霊 lttlClettЪ
∬1鰤 糖 露
o AB, loreindan 6z mittolqlorine
naorlerin xe)li ttaldllnlsI 、
tt∫
6
iotisadi vardrm etmak istoyi da sabab oldu AB$ vo onun miitiafiqleri
ii.rrri.Lr"-ii",i.,ikanrn k6mayi ila d0nya olkelarine vo o ciimladen
.*iutiit otLut.tin miixtalif itatistika standartlanm qebul
;'i;;tJ
U"y."f*"fq orqanlarl strristika ms"lumatlart ila ta'min
.,Ofi'"t-il
'i"r,i"1,r"r.
lakin'o vaxtlal diinyada iki miixralif ictimai
'.r'r"taru[u
"i*rrr
bu probletnin hallina mane olurdu' Tasadiifi
.i.il-iil
a""iiJi
;;;;;,;
fi.
sonra Beynelxalq statistika
bela siatistiki yarandrqdan
uzun miiddat miibahise
bareda
olunacalr
tagkil
neca
nris va onun miitt"fiqlarl bu orqanlartn esas vezifasini statis-
-liiiat
,i-f. i"i"**iv*," hazrrlanmasi hanrr iigiin macburi olan standarllann
tilkelari (xiisusila
iir""t" "aiit"..inda giiriird0lar. Kegmig sosialist miibadilaslnrn
va
tacriiba
arasrnda
iilkaler
a" kecmis SSRj) isa
rniioouit"titiuin ta"min edilmasinin zaruriliyini etiraf etmakla BMT
itatit,ik informasiya ila ta"min edilmasini BMT iizvii olan
"r"l"i"t*i,
;ik";i;;l; t ixtiya'na verilmosini maqsadauyfun hesab edirdilar'
Statistika
L;li; ;, qargdurma bir qader sonra aradan gotiiriil{ii.
iizvii
BMT-.
prinsipi
olmast
[o*i".iu*,lntn tiivsiyyalarinin mocburi
miiqavisalilivinin
va
ma"lumarlann
;l;;;Gi;;i; tecriibo miibadilasi
istiqamatinda i9 aparmasr prinsip-i ila avaz- e-dilgi
i";rnin
'"ait*uti
iiiuii-s'iuii.titu komissiyasinrn da asas i9 formasr l-2 ilden bir
sessivalatdrr. Hamin sessiyalarda Komissiyanrn iizvii olan
""r.rian
iJvlarlordan Llava BOT, BvF, t,ST, Yunesko, BMT-nin arzaq va
["nJiu.ttiii*t t"*ilatr (Orfi) va s. kimi ixtisaslagdrrrlmrg idarelarin'
Sartast
t oU"t" .u.trtt"rqi stahlsu ila Beynalxalq ticarot Palatasl,
statistika
Beynalxalq
ffik;h, ittifuqi*,n,n iimumdiinya togkitatr, vo baSqa togkiletlann
i""tit rtu, e*oifo iilkalararasr Sratistika institutu
de istirak edirdiler.
iamsilcileri
'-'-itfi'u"uJfrg"irrn
ilk illarinda Stalistika Komissiyasrnm nazdinda
i?re xtsusi yarrmkomissiy4 statistika tosnifatlarl
"*-r'.ilionla".i
iizre komita ve baqqa alt qruplar yaradrlmr$r'
-'it"*iir" romi"liy*,ntri igi -statistika metodologiyasrnrn hazrrlanetmak, ma"lumatlann
**-rJo ujr,-uytt tilkalorin tocriibasini lahlil
yax$llatdlrllmasl vo zaif
-ri"""i""iiii"irl
i"ti#f
va beynelxalq standartlann
miui ttuiittikol*,no yu'drm etmak istiqametinda
"i.iiolkaerin
kegirilirdi.
heyata
'--'sMi-nin
Statistika Biirosunun vezifasi Statistika Komissiyasr iigiin
son
Uiittln -"tanff*, hazrrlamaq, metodoloji ma"ruzo va standartlartn
afrdalr
masololarlna
statistika
kegirmak,
heyata
tamamlama iglarini
;;;iGi;titi vo taskilatlann ra"ylarini toplamaq ve onla.n iglamel"
H";;il; statistikanr aparmaq iigin milli statistika ms"lumallartrtt
ibaretdir'
[j"-rq,
if"rn"t va miixtalif nagriari hsy:\ta kegirmakden
-'uy1i'niir
va amok
tasariifatl
markazi aPamtlnln nazdindi'kand
statistik、 indan elave statistikallin baoqa saholori ilo mOogul olan
b61meler in6vcuddur Kond tosorrurati v。
。nlok statistikぉ l ilo is0
BMT― nin xtsust ix■ s“ l"m"idarolo■ (BMT_nin Beyno!xalq o厖 aq vo
kend tosornlttn teskllatL Bcy:lolxalq Onlok Tikillti mo,=tl1 01urlar)
Statistika btirosu hetn do BMT‐ 1lin illik statistika kti‖ iyatinl, ayl:q
statistika bll‖ etedni,i‖
ik demoqranya mecnluosini,Beynolxalq Ticaret
statistik¨ ina aid illik mecmueni, nnilli llcsablar sistenli tlzro
‖lik
mocmtloni ve cari iqtisadi g6storicilori noor etdirir, BMT_nin illik vo
ayllq no,rlorilli ohaliyo satlr, sonaye, kend teserrtifatl ve neqliyyatda
i。
91qも vvesi,qi,metier,milli gelir,maliyyo ve modoniyyot statistika_
sina aid rne"l、 lmatlar verirler
illik dcmOqrarlya mecmuosi,ldo ayrl‐ ayri 01ko10rill orttisi, ohalisi_
nin sり l ve slxllこ 1,dOgum vo Olim omsallan vo mini ohali siyahlyanI_
malarina osぉ en ohalinin to【 kibine dair mo"lumatlar verir
ヽ
ayri
`illi hcsablar
sistellnino gelir,maliyyo,
dair 1lor il buraxllan
mecln311ode
ayrl‐
01kolordo
mini rnehsul,miHi
kapital
qoyult:llar:,。
exsi
istehlak,6donio balansi ve s haqqlnda rno''lumat verilir
s。 1と 思
iol● ri
IF:d『 猥
ne,r etdirir
::I」 i11だ 1,い 践
ywザ
賞:ザ ≒ ￨`lalJ:;
Bu seriyalarin her biri statistikanlll mltxlolif
problemlorine hesr olunur Mosolo■ ,ヽ 4 seriyttinda statistika metOdolo―
憎轟
温
11闘
獣 Ъrt:絆 路
ti温 1::a嘱 認::ぴ t騨
器 :Il
ohali siyahlyaahllmasinin ke9rilmosi sahesindo ayrl‐ ayr1 61kolorin
tecrubosi ve ba§ qa tipli mo''lumatiar verilir
ehali statistik、 l ilo BMT‐ nin statistika komissiyasindan olavo
BMT― nin iqtisadi ve Sosial surasinln Ohali sakinliyi komissiyasI
teriflndon do bylonilir Demoqraflya ve Эhali statistikasl 16'Ъ olorine
●halinin
rehberlik eden bu komissiya diinyanin muxlolif 61kolorind●
sayl ve terkibini,de甲 oqra■ k,iqtisadi ve sosial amillerin qars■ :ql:ola‐
qosini,muxlolifblkolerdo ohalnin sayi ve terkibine te''sir edon tedhir‐
lori vo onlarin heyata ke9ir‖ mesi neticesindo b"veren doyioikliklori
oyronir
Son d6v■ ordo Bey■ olxall statヽ lka saheζ ndo regiond lqlsdi
komissiyalarin yerine yetir● yi l,lerin hecmi ammaqdadr Bu baxlmdan
Avropa lqtisKndi komissiyasinln i,i daha bnemlidir Bu komissiya
nezdindo Avropa statistiklerinin daimi foaliyyet gOstoren teskilati
yaradllmlodir
1953‐ ct i!don bttlayaraq her il Cenevredo Avropa
statistiklori konfranslnin plenar sessiyalar:ke9rilir Konfransa rehbeFlik
BMT‐ nin Statis」 ka Koinissiyバ : ve Avropa lqtisadi Komissiyttsl
ぉroind;f::i羊
ヽ
ヽL雷 罵 豫p‖ ql気 山 Koll体 Ⅲ 州 ‖nレ 哺
dm dkela
島鑓R｀ 隠ilr鴛 招謂lttPSI￡躍 IT° 響凛:驚器
rtaq Saq t。
attd常
偽
.n bkad Kom`Jytt da 2、
鷺翡電
yヨ 面
n kordnぉ ぃ
kaね 」
kob‖ ndo● 愚
l Ы
露 i鮒れ¨
″
“
『
d埼
1
1:J感
掘[椰 黙繊欄導鮮幡豊
淵l翼盤‖
鳳よ
W:1ぶ 翼
Bu記麒 1響 躍 色
nSldli
Orqanlari da Beynolxalq statistikanin ayrl‐ ayn sahelori uzra bOyllk 1loF
muqayisoliliylllill te"min edilmosinO yOlloldihlli,dir Beynel、
alq Onlok
榊
lo
奮
￨ぴ爵椰
燃]灘
dl=="1,dlr
ilFttri職 場」Ⅷ 計鳳認 観L慰 汎 器
Tedqiqatlar institltl istiqametlolldi● r
a籠
棚蝋」
錯
聾ittil:鵠 辮 絆 胤ハ‖id網織
艶
職榊ξ
犠
鮪群
醐!淵む刺瀞
租膳 『
0:1覇
｀
器鯨
:ll躍
器:iぼ TttLn雪 肝
胤II
」
l iqtisadi ittiね qlar ve birliklo■
r繊 鵠椰
謂鱗躍li書雪1掛
mtt v…
ぷ
'ガ n。
翻
r酬 田n彎 血h鉤
ソ゛
bf善鞘 qlttLだ
mumi。 お
潤i hH,ain oH;li tre mettl din FkSperbr
゛rl.°
12
Nezarat iigiin suallar
.
2.
3.
1
'
'Beynekalq statistika'kursu neyi 6yrenir?
Kursun metodlan hansilardrrT
Beynolxalq statistika orqanlan hansilardr?
4. Dtinyann inkiSaf etmig blkelerinde statistika neca teskil
olunmugdur?
II FOSiL
BEYヽ OLXAI´ Q sTATiSTiKANIN TARiXi
14
轟謝‖
1脚
1鼈 梓
懇濶
善
鮮
幣
撻
hkW丼
FLnttdttn
遣
1魔 犠焦
輩:騰よ歯」
T躙諸ξ
」∬」
ξ
l∫ 滉 抵樅alralぽ lttT樹 l:W誕 場
::猟 舅
「
」
ほ
盟漱Isi::1‖ 111曲:l嗜‐I偲霜
デi鯰潔l:lllま
￨
::驚
∬虚t」
刈
:ll‖ I鮒
attF警
:脚 aT町 1:l品
TF毬 摯ま
‖ ぶ
般
鳥 ξ鶴 器
11ま 11燎 1
よ
ta面 ctt x面 a gy面
bⅢ
昔 織恩1:}普 :蹴漁鳥:1響 躍lttri:1器
胤∫
肥臀il選 :11認 rЪ ‖ 壇
翼翼
還ill謂 11柵:鳳 智
Sili鷹
alttlttl意
懺P
鮒 誌ilm緊 濡驚r電蹴=:点
薔
器」
よ
よ概 雲譜駄朧 胤:需:器離 :dl:T da
llT:据襦
ITtti掘 81‐ ∬
詰思
:龍 懲:籠 凝
η■
L∬ 籠
ま
ohf)」 理
q悧
qda k■ ‖
a,
72d ndo Paeめ 可
霧出 1:忠 :a v。 蟷
i∬
"8睫
:」
l』
t∬
r」
h・
￨
k°
評l掛 聯
‖
i憮器
熙嘩濡黎
紳患
Bundan olave 1876‐ cl ildo ke9irilen Budapest konqresi ohnli siya1llya^
a!inmasinin mi¨ ir proqramlna yaxin olan proqram:, Paris kolltlresi
2‐ ci il)
(1855‐ ci il)016m soboblerinin siyahislnl, Peterburq(18フ
1螂i辮Ⅷ濡棚:脚
Mi檻
爛 概
鶴∬漁鳳hi』
u監
Ci∫
1:
胤盤
響 艦
sellaye siy=hlyaahnhalarinin aparilmasinda nezerde mmlan bir sira
l『
mo''lumatlar hal‐ hazlrda da qerb O:kolorinde toplanlll, Mos● lon,ayti‐
ayri sahelerin, miiossisolorin, rayonlarin ve 61kolo【 in qar,11lqlI
olaqosihi qtymet:o■ direrken xammal v● InateFiallarin har“ :all daxil
so,、 aye
()linぉ inin bOッ υk ohollllyyoti vat NezoFO alillaq 121:tldlr ki、
sahai● tinin do(li(l tos:lirati nltilミ ●lriklorili losllifh(l ili 、a kl,ik soilそ tyc
1ヽ
翻l輔瀧
醐1計撫糊却
灘 il榔戦II犠鮒穏辮躙躙電
1898-ci ildon b∞ layaraq ABs‐ da eVVelce her on ildon bir,sonra iso
her bes ildon bir emal edici sOnayenin, 1907‐ ci lldon sonra ise
面
r ttu"b∞ 甲
盤響織場轟11驚 ‖柵l謂 r"nγ ｀お
hk:静 t麗 '潔
」
配l論 機
F:器蟹
滑柵
kd°
°。
″
l10に
』 l式蝋掃懺}孵‖
鷺
i醐∫
鮒
‐
認蹴 湯 路宵
満掘計
魁鴫卜
M、 P肥電と
Ve y:こ 1lan mettuitln hecmi,torpttin」 brelenlnesi tsu■ arl,kend
1認
:
h罵譜
I糧 ぶ :認 プ
岬 f明 1網 観出111∫ 螺冊楡
i電
:
16
:『
獣li驚 欄認
11溜 躍器
]Istti露∴jⅢ t獅 凛捜
」
keoirndi
「下 :「‐
111lII:: ロ
,￨
: 111じ xana
t
Komlssiysinin xaici ticarot statも tik¨ nin dair 1931‐ oi nd。 9n3nlnl●
ilk mll,avirosindo xarici ticarot t9t1l lnanar:!l vahid nonlenklattlr■ 1
(SiyahSう hセ rlandL
lvlin。 11。 r Birliyinill Statistika aparatinln yaranlllasi neticosindo
praktiki olarak sosial‐ iqtisadi statistika gOsloricilorin bcynol、 ュlq
nillqaisosi:lo kc9ildi 1929‐ cu ildo1l sollra sonaye istchsahnH, flziki
hocnli indcksi 、o 1939‐ cu ildol、 iso lnllli golir ilndeksleri1lin
hcsablannl郷
ina、 1labclo mt!ltozo:l1 01arak valyuto hirslarina. ohali1lin
o'hinlatlarin no,ri1lo
saylna, cillsi ifado ile mohsul istehsahna dair nぅ
ba,ianldL Lakin bu dOvrdo oss dltlqot nll文
tolif Olkolor izre statヽ tika
materianarinln sadoco yekunla,dlrilillasina verilir,bcyllol、 alq soviyodo
onlarln milqayisoliliyine iso化 ohonliyyot、 crilirdi
6=」
認dW糧 l置
::ふ l:Fl鰐 滉
ぶ出tc認 11輿 サ
b
面
kmnhい
翻キ
w出lllWf∬ 謂計
"“
「調器‖
q踵 絆黒1鑑 ギ
彗
■∬
器
1鳴 :弔 翼
:よ i竜 魁
iR臓 罵 lP讐 憲
犠 I辮 ユl轟l樹 i'11留
器
0肝
a::lntrttl塘
譜需 里rgamiaξ ttliぶ出 槻
棚
蠅職ml鳳 :i:驚
潔 翼 慧Lll:￨。 鮒蹴 γ
a■
n器
1」
l七
1著
1。
i∫
a鳥
::1::写
:'鷲
:ζ
::二
1。
:
撫郎IM、戦
地獄 鯖 騨鐵
beynolxalq losnifatltt ve nonlenklattlralar i,lonib hazlrlanirdi
Altmlolncl i1lordon sonra Bヽ
f● aliyyoti
lT‐ nin
statistika orqanlarlntn esas
dllnyanin bllttn 61kolorindo l19oi Ve statistika i。
lorinin vahid
stmdattlar izre ap釘 lmasina y6neldlmi,dlr Bu baxlmdan milI
蹴
R『
粗
ユ lξ電電 L騨 ■
)gttPl品
F鳳
淵
nl為 rT:憲
篇穐導ド
鮮1淵 富器 鳳Tttan∬
電
獄
器
詳
λ
器
nin duzglln q″
li阜
dkelein iqtisadl veJyyetillln ve tokalntiも
■肝
『
な
血 °な
1紺
ダ
『‖
metiOn‐
RM° mm“ w,Mm“ s湖
"
鋼T淵 柵■
書ll幽 淵l
ttI記 欝
彗
曲 i誠斑L欄lh熱 蹴暇瑞憮
IF。
た。lu bi‖ eten her γ nO,r edndl
富肝
よ
吼 T編
:∫
鮒
IRramdO lqtヽ
1°
:馬 F燎
y壼
猟
群
趣λ
ttIS:竃 l吼 漏 1_in
adl S“ 愚 kり a ttd Ohn mosddOr tsぬ nnkぃ 鳳
l
lnstittltun sessiyalarl iki ildonbir dtlnyanin mllxtolif,ohorlorindo
ke,irilir
Ayr:‐
ayri mesololori holl etmok o9in xtsusi b61melor
(SekS■ J→
VO Komks,Jar(mOSObn,
、 sレ lk Statお dk“ 1セ re
komisya,demoqraflya b01mesi ve s)yamd:ldl
BSI metodologiya ile yan∞ l holll do statistika mo"lllinatiarlnln
topl"lm.nsi ve no,■ ‖o mo,浄 l。 ‖uか na g6rO llzun mtddot Osas
Beynolxalq statistika orqanl rolunu oyllaylrdi Bu d6vrdo orada ohali
siyall:yaalininsinln proqramina, xarici ticaret statistikasina, pe,olorin
vo 61tinl sOboblerinin tesnifatlna vo statistikanin basqa mosololerino
騰RI=L詣 期i3W堺嵐￡
七
&.ぶ ギ
鳳i=:配
器°
掛
癬:!温 1漁曇i瞥 型
I‖ ]l温 1∫ ‖
:‖
noz“
me81椒 『
i冊
用
F:譜 ∫
ょ s“ 釧
h、 ゛
・
譜哩IItl価 ZLI毬
「 lζ 鳶魁
y椒
思:Ltt「 朧肌¶檄雰1:I翼 背
ny器 h31嘲 ・ dttb艦
t朧」
諸
●甑指 度
γ
tta網 嘲l
mu●
lll。
:
y°
11。
v。
v。
1‖
l口
yyon vaxtdan bir elmi konfrmsltt ke9irilir Statistika orqaniarl vo
鞘ll帯量
11掲il翼講
灘i掘:鞠静
20
b6lme faaliyyat g6sterir:
.
2.
3.
4.
I
gemutli adnra riyazi statistlka va nszori'statistika camiyyati;
Statistika tadqiqatlan iizra beynalxalq assosasiya;
Reqional va gaher tasarriifatt iizra beynalxalq assosiyasiya;
Rasmi statislika iizra beynalxalq ittifaq'
BSi-nun aga[rdakr filiallarr var:
1. Ekonometrika ittifaqr;
2, Gotirlari vo rifaqr 6yranan beynelxalq assosiyasiya;
3. Ohali sakinliyini elmi asaslarla iiyranan beynalxalq ittifaq;
4. idaragilikproblemlarini iiyrenan institut;
5.
6.
Riyazi statistika institutu;
Standartlagdrrma iiera.beynelxalq assosiyasiya. . 1974-1984-cii illarde BSi-nun nizamnamasina yenidan baxrldl va
diivlat statistika orqanlannda onun temsilgiliyi daha da geniglondirildi'
1985-ci ilda diinyanrn ll0 6lkasindan BSi-nuu 1307 nafar haqiqi va
f"rri tizw, filiallarinda isa 1600 alim va 30 karporativ iizvii var idi'
Taasiiflar olsun ki, indiyadek BMT-nin iizvii olan respublikamztn
BSi-da tamsilgisi yoxdur.
BSi-nun asas naqirlari aPaIrdakrlardrr:
l. Beynalxalq statistik icmall
2. "statistika nazariyyasi va tacriibasi" adh referativ jumal;
3.
Beynalxalq statistik informasiya.
Vyanada kegirilan 3-cii sessiyada beynalx:rlq ticarat
iizra mallartn vahii rasnifatr, deklarasiya giistaricilari ve rasmi nazaret
me"lumatlartnt ugota alma[r, idxal ve ixrac tigiin iilkalari miiayyen
etmak tiivsiyYa olundu.
institutun'xarici ticarat tizra kornitasi taklif edirdi ki, idxal edilan
l98l-c; ilda
mallal "sif'. ixrac edilenlari isa "fob" qiymatlari ila qiyrnatlandirmak,
vo
mallarm miqdarmt "bruno" vo "netto" gakida gostamrek, mallar
6ik"l", tirt.' q-pla5drrmalan aparmaq iigiin 50 iilka miiayyanlagdirmetrlr. mattairr airvlatler arasi harakitini iiyramnak iigiin gornilerin
tortib etmak lazlmdlr'
va
' - vaqonlarrn yoljurnallartnt
st"'ti.ilt" ri*olologiyastnrn takmitlogdirilmasinda BSI-nun rolunu
avrrca qevd etmak lazrmdtr.
'
1983-;i ilda Bernda keqirilan 5-ci sessiyada pegelerin tromenklaturasr tdvsiyye edildi. 12 biilmadan ibarot olan bu siyahr 6l qruPu
va 199 peqeiin (megfuliyyet) niiviinii ehata edirdi Bu senedda
t6vsiyy6 ;dilirdi ti, mfudiaater zamant konkret. peganin sayesinda
u*oJin nif, iizvlarini di qeyda almaq Jaztmdrr' institutun ttivsiyyeirrinu r.*"n igsizlari serbest ehali qrupuna aid etmali vo ev iglarine
ktimak edsn aila iizvlerilri ayrrca giistormak.iilkalar iizra igsizlerin
my品
驚首
TI::I舞 11]ま 理
想精鵠耐W留 電:syyO
dd
ki, rcnt■ sohin ve istiqrattlarin buraxl11,i vo udu,larina dair gtilldolik
uoot ap.● 111laq,konversiya statistik“ inl(qiyn1011i kaこ lziarin sayl,doyori
vo konvcrsiysinin neticolodn)ve bijalarda qiymo■
i kaこ lzlann horo―
inl u9。 t hlzini,Odenilen kaglzlarin
k01nt(SOhm kttiahnnl mebloこ
m°
腎
諸軋橘i猪 :Fな r篤 》1』淵:魔llF鴬 l:11:[1等∫
驚
saireyo dair hc9 bir qerar qebul etmiF Ve tOvsiyyolor vennir Onun
foaliyyoti sessiyalara menlzolor hazlriam.2q,diskusiyalar, te,kil etniok
ve sessiyalarin yckun:arinl i・ institlt B(lleteni''‐ do no,r etdirnlokdon
ibaretdir
Llゞ れut 6z fo詢 ″yotllli snktka 10 m。 ,ぃ l ohn ba,qa beynelxJq
toskilatlarla olaqolondirir
§2.6.Uぐ ot'o
sta■ s● ka
i§ lo‖ nin
Azerb.tycan Respub‖ kas1 6z
ヽz゛ rbaycan Rcspublikaslnda beynelxalq praktikada qobul edilmi。
“′
sintistika sistcinillo kc9irilnlosi llaqqlnda" 1l avqust 1992‐ ci il tarixli
xtisusi ibrnlan vcrnli,dir
RcsPllblika
prezidentinin
bu
fonnanl
heyata
ke9irmok
19in
Azorbaycall ltcsl)tlblikasl Nazirior kabi1lcti 8 dckabr 1992‐ ci ildo 653
nOn,roli 、Ost:si qo!ar qobul ctdi Hon,in qerara osason rcspublikada
'`idarectnl゛ nill ,okinilloodirilnlosindo, iqtisadi isIュ 1latlarlll dori11lo,diyi
,oraitdo nloqsod).61,Iti sosial siynsetin iloyata ke9irilrnesinde, Azorbay‐
canin beynolxalq olaqolorinin gclll,londirilinosillde vo dinya birliyino
Ш
澪
器
ξ
蹴
鷺よ
盤
‖
ヽ
:■
腹
::驚
躍
鎖
瑠
罵
M鷲
ミ
1994‐ ct
ildon sonra AzorbayOan Respublikasinda MHS―
nin tetbi‐
識1罵測溝
界
鮮犠贔鷲
織縮
蠣鮮
∬
i
idaFeled,Beynelxュ lq statislka to,knaJan ve bu mosalelerlo mo鍵 μl
olan diger tolk‖ atlar‖ o omokd→ h薔 :geni゛ Ondirdi,‖ kin mthasibat vo
n olttq
statお tib llesablamalarini bttar iqtisdiyyau loFallnO uyか
lo,kil et轟 oyo''bttladl
elminin yaranmasr'. formaS2.T.Bcynalratq statistikntn .Statistika
bevnalxalq miqvasda yavrlva
h5ntast
;;;ikiil;;;, r'iisusi xidmaxidmatlari olmul ;axxiisusi
masrnda
tilirn f"*siyy"ttrr
sryyatlardan bir neqasinin adrnt gakek:
l. Sen,iy Tullin-yeni eradan .t'uJi5so-"i ilda qadim Romflda statistika
yaratdl
orqurna benzar ii'( ilul'utrr
, ri"iiriJ
dafa *siatistika" temrinini iglatmigdir'
e^"n'.1-itt
-i.p.i*.tt.n ( l7O0- I 765)-Statistikada cadval iisulunun asastnt
i.
qovmusdur.
q e. rtr"ri" iils:- 1833 )- slatitikada qrafik iisulunun banisidir' .
5 Bvusino - slalistikada miiqayisa melodutlun asaslnl qoymu$our'
hadisalara aid olan qanunauyfun;.
" Xlls'iJr"o (I735-I809)-i<iirlavi
agkar etmigdir' ilk dafa
aks
olunmastnt
ir"i"'r'r'""" t"iniyyatlarda
i5ini miigahiaa' yekunla;drrma va tehlil hissalarine
"f"'r"q
""iiu'1,
hiilnravi taklif etmisdir.
I o"lf"u i 1694-cii ilda ilk tiliim cadvolini tonib etmi5dir'
i." ii.ri x.ir. 1 i zoo- Ieza;-mlltivvarqa belqikah va.ixtisasca.riyaziv'
y.rct tlt.,,iOi" Nozari itatistiLanrn va lasviri slatislika maktabinin
banisi heslb edilir.
"Biiviik adedlar
;;;;;;
9.
itrst-lgqt) fransrz rivazivvatqrsr' qmrir;-i";inini
o daxil
(va
liyaziyyala)
statistikaya
bafa
ilk
etmigdir.
10.
Q.ii;;;^t
- statistikada "siyasi arifmetika" carayantntn yaradtctstdtr'
Nezarat 0$iin suallar
t.
Bevnelxalo statistikarun
tepk*ili haat d<ivre tesadiif
i."iit wt", "irmvvi,i va B MT-ni n
ardt?
hans
'
ix tisaslasdm
edir?
lmry statistika
o'gdn lan
i iiiial.<alo strtisti*ann inkisafi ru n marhelolerini Siisterin.
4.aivne!.rati Statistika lnstitutu na vatt yanntb?
styktlka .ieteinin bovaetntq
;.;';;,;;;;;,- i';;;1iii,",d' usot'w
va xiisusiryatleri nden ibzddin
meqsdi
ti-iihr^;yg* iurulmasntn
Hl FOSiL
MiLLi Ve DONYANIN iQTiSADi RAVOヽ LARlヽ 1ヽ
OYRONILMOSI USULLARI
ζ
y意 習
熙ll聡齢‖
鷺Il∬ h路:‖ 背鷺網ll:謀1'お 魚
3.1.“ iqtisadi rayon" Bo'レ i xarici olke iqtisad911arinin lkrince
§
anlayl゛ l
“rayon'' katcqoriy¨ : nl● xtolif v0 90x vaxt
r剛
a乱
dゝ
‐m´ Юmm
mHd』 常 ::鼎 勝
i糧 篭
。
尋l]淵 鷺
椰欄蹴繊
I:織 鱗崚撒1欄
く
lf;語 il驀甫
纂嘗島繊1椰棚
熙喜
idaro9iliyo malik hissosidir
ヽ
4ohsuldar
qtlvvelorin erttice yerl。 ,dirilmesindo ba,、 eren doyisik‐
likler proseJni 6yronerk,n cOtrai rり Oni∞ dHlinnin ehemiyyod
b。
di inkisain mt¨ ir,or“ tinde rayonhraras:v。
beyne破 Jq daqdo‖ n coこ ran rayonlttdrilm、 laz somerdi o‖ uttndan
"kdir Lakin iqtヽ
器
Widqd昴
嘗
a∵ nm畑
∞山m面
b dη 昴
籠面 ょ
ず
電
騨:機掘I墨墓嘉鷲聾[蛸鮮
嶽湯∬
薔
1:織 ]鷺 量
Iま l抵 器
よ
}1翼 ま 1臓 灘
器
l"mlo istehsal sahesinin yerlo,mesidir Bu komplekslor 6z mohsullarl
"群
o■ larl
2●
heroketo getiro bilon 10biicoこ
ral、
SOSial,dcmokrank、
ob∞ qa
踏
か
輔
よ
榔I驚∬鮒 曇
F鮮r融 静購哺騨
爾11霧』器
￨
dT訳
鴇
裁
酬
殿概
争認Fttξ
4
棚
rll群
ゎ"面
gO●
n dunmasl“
輛
mkmmF m轟
咤 監淑
ぶ
yyoJno
『
針t厖 鉤
1。
k
tよ
:itfatfoal″yotlin lnklsaFlnln imuni so宙
:::1:i:普 ξ
響
gore:
ediv翼 []:i:[ittI:n:じ
:Ч昴
1.1勇 niP冨
電
:せ
idar営 11
tesnifatlandlrillr:
l
Ucqar rayOnlar;
2. Zeif inki,afetmiO kend teserrufatl rayoniari;
3 Dur"n senaye(depreSSlya)rり
onlart
.
medOn rり onlani
4 1,l● nmis d電 ‐
5 Ayn dt,m“
dagllq rayo■ lar;
器
6f都縄鷲撚 [桐i[鮮 鷺」
1
25
早
翻調課FЪ 金
Slれ
IC謝 驚
ぽl』
「
E緊 常s:Fぷ 認
埒agidakl kate― qorlyaltta ay:11:lagl:。 klifedir:
1 ヽ4ohdud ve ya birterofli inki,aF edon rayoninr;buraya her hansl
mllhllm resurslari ola:l rayonl肛 ,habele,ay l16v2010ri vO b∞ qa rayonlar
aid ediliri
2
Az ohali rneskunl"ml。 ,nithtlm FeSurSiara malik olan rayoniar;
rlCldも n
agi1 9hn
gerね
]鳳 1港 pittIユ ;:ヽ
[],littnlla g。
'1°
4 ヽ
4o。 こ
unuq vo ohali Ⅸinl probleinleri keskinlo,:nis
metropoliya
。
品雪
∞
冦
意
rayonlarl
G6nlndilyti killli, burada ravOnlarin tosnifat1 6z6nemexstls ,oraitl。
(10bii S,Ⅳ et,9ay hOvzosi,mc,o ves)。 laqoli Ψ 鐘 J「
Kend loserrtiね 11 20if inkisaf etmio rayonl釘 da iso kend tesernlfatl
istehsallnnl illki,.nfl ve modcmレ rtsiya edi:Inesi osas problem hesab
olunur ve s Lakin,iql`認 i cohotdon zeifink、 af etm、 bltin rり onl″ in
imuni problemi onlarda mu¨ ir sonaye ve s9sial infr■ truktuttn
yaradilm、 ldir
Almall iqtisad91sl E Ditrix tosnif籠 1"m.● ya `ゃ roblelll rrtyonlar''
anlayl。
1■
l da dttil etmoyi lolob edir(E Ditrich problemgebliete in der
｀
.Raumforshung und Raumorolhung'',NIS,1940)Bu
Raumforchang―
ad altinda o loき v cdil“ 。si lazlm golon ami1lorin to｀ miri neti● esindO
iqtisadiyyati zeine:llio rayoniari ne20rde ttttur Buraya, ilk novbedo
aqrtt problemi olan rayonlara aiddir Bu rayonlarada aqrar strukmrun
qeyri‐
tokmilli ve dtlnya bazarinln qeyri‐ sabitliyi neticosindo iqtisadiy‐
盤 ζttγ [鳳
61kolor ll,薔
lf雷 び
輩
:野 乱
棚
Il瑞
61凛
認
i驚 品
n hν irlndiqlari tbvsiyyolordo `ヽ lilli lqtisadi rayon' anlayl―
01na bir― biri ile sl、
olaqodo olan ve biri o birini tamamlayan istehsal
saholorinin ycrloodiyl ora2i10rdon ibaret foaliyyet meydanl kimi baxlllr
JnF魁
量
き
lr鷺 、
緊キ
驚繋
譜驚
ittL鰍 :r脚 犠
F:れ 勇
rayonlann∞ nζ ldakl lPIolniり 11:‖ aq
l
olar:
iqtisadi cehatdon inkisar etnlio rayoniar
Buraya istehsal:n
hoddindon,ox teinerkセ lo,diyi ve bunllnia olaqodar olaraq heddindon
讀 lq
urbanレ
ぉiya、 o hor neお ro dt,On nnilli gelirin hecmi"iksOk olan
ヒhり
::t鳳 鷲慧
::守 ξ
聟
:ξ r躍 謝 i器 計
盤蹴
2
1qtisadi cahetden gerido qalml,rayoniaF Buraya aiddiri
m'
“
a)Geri qalml,kold teSOrrufat:rayonlarl Bu qrupa kend tesorrufati
saholori zeif inkisaf etlni,,ohalinin sⅨ hgl,her n。 おre dt,On milli
gelirin so、
26
1)γ
esI "ag:
。lan, senayesi ve sosial iniastruktrlan
1鮒
彎
職嚇i勒螺
鮮縦聾
ittI]‖ 蠍
樵 肌 淵 l紺 奮馴 犠a凛
zoinomosino, kadrlarin ixtisas so宙 yyOsinin ttall dO,n10sine sobeb
olur,sonayeyo lazlm olall peoolor uzro yuksok ixtisasil mlltexossislorin
celb ed‖ mosindo 9otinliyin yaranm¨ l iso omok mohsuldall=1■
ln
soviyyosini asatti Salr Bttun bulJar iso birlikdo rwonun ve ya
regiolltln iqtisadi inkionfl tempini lengidir Bu u=ursuzlt:qlar dairesin―
don 91xmaq ti9tln kapital qoyulu,larlnll)nisbi soviyyosini xcyli anlr‐
maqla sosinl infrastrtlkttlran:guclondirnlok,ohalinin heyat seviyyosini
y■
lksoltmok ve rayonun iqtisadi inkioafliュ l stlr'01londil‖ :ok olar
iqtisadi rayonun iqtisrldi inki,allni to｀ min cden ami1lordon biri
sonayenin inki,afldlr Sonaycnin inkioafl kond loserrtlfati ve milli
iqtisadiyyatln b"qa saholorinin inki,aFlnl to min etinoklo m■ li galirin
(bC101iklo do ohalinin heyat seviyyosinin)vo ln。 lgunu3コ nun, xidmet
srersinln ve sosial infrastnlkmralarin inki,aFlnl lo''min cdir Bele halda
nozere almaq lazlmdir ki, gerido qalml,rayonda sonaye mohsulunun
XIIStlSi 90kisi, hemin rayonun ohalisinin 01kenin blltun ohalisine
nisbotini oks etdiron xtsusi 9okiyo uygun olmahdir
Dinyanin iqtisadi olametler uzro rり onl∞ dirilmsl milli rり onI∞ _
dlrma tocibesi ile bilav“ ito olaqedar olmaqla onlaFlllmumile,dirir ve
bir qodor do inki,afetdirir
BMT 9or9ivosindo dllnyanin rayonl∞ dlrilm■ l vo beynelxalq
qn:pla,dllll:alar cottrafl V。 lqtisadi baxlmdan heyata ke9irilir Bll
olalnot uzre dinya 61kolerinin losnif酎 1"dlrilm、 1"aこ :dakl kimidir
a)COgrafl。 lamet uzro dllnyanin rayonlarl:Avropa,Afrika ve yaxm
Serq,Silnali Amerika,Latin AllncJk■ 1,Conubi sorqi Ve sOrqi Asiya
(Yaponiyanl dⅨ il etmoklo ve etmomoklo)vo OkCaniya
b)SoSial_iqtisadi olametior iセ ro dinyanin rayonlarl RIIsiya ve
Yuqaslaviyanl daxil etinoklo so:qi Avropa(ke9mヽ
SoSialiSt 01kolori),
iqtisadi omЭ kd"1lq vo inkisaf to,kilatina daxil olan 01keler vo ba,qa
61kolor
Bdo q“ pl∞ 由rr
naれ ISad
b01md範 9ox imumi ddll“
na g析 O elmi
meqsodlor i911nた olveri,li hesab edilir Ona gOre dO dinya 61kolorinin
xalis iqtisadi olmetlori tセ re qnlplttdlrilmasina chtiy¨ yarmdl 1958‐
1965‐ ci illorde dinyant iqtisadi baxlmdan rayonllリ
ー
dirarken ehalinin
her neforine dt,on istehsalin hocmi vo milli goliin sev"esinO gOre
l轟
「憮唱お1馴
∬魁 銑謬鵠詰 漁
‖
囃珊赫
識
bolim綱
:」
6:
200 don"ve daha 9ox milli gelir di,on 01kolor
Bur.tya biぬ n Simali Amerika,Okeaniya ve bir slra
I sini■ her nefer●
Q● rbi Avropa 01koleri daxil edilirdi
II sinif‐
her neforo 100‐ 199 dollarllq golir dll,on COnllbi Amerika
litittql(o Ctllaledon Argcnlna ve Uniqvay),Avropadan
28
okeaniyanin bir slra 01ko10ri, TurkiyO, Yunanlstan ve
‐
29
醐厭 鸞齢職蠍鮮麟
i縄
::::lぱ ::節 lld°
9J・
…
b・ n
Ⅲ
mμ na g析
→qmpい Omm_ndan
ヽ4akroiqtis.ldiyyatln iqtisadi fealiyyet saholori uzre b01tl,dllnlimosi
t鰤1讐 嚇
鮒鸞繊
「 1椰T器嘆
難椰 靴 職鰈 鸞
i盤
sahosilldoki tochibolorilli 6yronilnok 9ox vacibdir
Beynolxa!q iqtisadiyyatda 61ko anlayl1lna yainlz dbvlot adlanan
erazi vahid10ri dcyil vo l、 oin de d6vlot olmayan, lakin sorbOst v。
miistoq‖ iqtisadi siynset yerititloklo 6z inki,aflnin sorbest statistik
t190tunu aparan bo'2i Ora2i vahidleri do dttil edilir Buraya Frans■
:鍔
h胤
k￡
1詢
驚醤】よ
1懲
°
靴藷FwT::1::「 器観
oinlasalar da beynelxalq iqtisadiyyatda ayrlca d6vlot kimi g6"ぬ 16rlor
Dinya bankin111 1994‐ ct ilde apardig:tosnifatda inki゛ af sevlyyosine
g6ro 209 dOv!oi nsatldak:kimi qruPI"dIImIldlr:
卜ci qrllp:OhJlnh her nofodne 725 donardan az OMMヽ tehsal
edon,hoytt so宙 yyoJ"att dan(64d村 おt)dkder
(10W‐ incOine cotlntries);
2‐
oi qnlp1 0hJhllll hor nefo‖ no 726‐ 2895 dollar OMM istehsal
edon,gollH ora soviyyodon"aこ 1 01an(66d6viet)
01kolor(loWer middle‐ income cdountries);
3‐
cu qュ lp: 3halinin 1lor neferine 289618995 dollar UMM istehsal
cdoil, goliri orta seviyyedOn yuxari olan (35 d6vlol)
i:よ
牛ci qm「 8簾 鷲孫
よ lζ 鵬
∬織
。MM
ttehsJ
cdon,gell soviyyosi yllksok olan(44d6viet)61koler
(highincome
`Tl爵cdountdes)
cehetdonン ●ksok geli seviyyosine nlalik blkolor Ameri_
kada ve Qerbi Avropada,"aこ l seviyyoli blkolorお oA■ ikada Sax"a‐
C。 こ
ran
dan cenubda yerlol● n ё
lkolordir Ke9id iqtisadiyyatina malik ve inkisaf
etmokde olal1 61kolor goliri ora so宙 yyedon"電 l Ve yⅨ an Olan 61ke‐
ler qnlpuna daxldiJor La● n Amc‖ k¨ Inin,Asiyanln vo 01ob serqinin
30
:嚇 ぎ
iiFl群 1胤 悲乱:鸞 も
:職 鷲肥 酬 Ll鶏 Л
轟嘗棚灘 鱗ガlil鞘 梢串
直彎
velttI墳
鮮
盤 C:驚 IFこ ぶ 冷
輩
堂
耀
1詰 l芳]lif稿 r‰
yよ
1
Rusiyanl, Morkazi ve serqi Avropa olkolorini vo kecmi,
zonasina"daxil olan Olkeleri ayrica byrenirlor
｀02aret t,こ n suallar
l
2
・認 7
Saψ ″
/ο ″″
力″
r/ar ι
aυ
ュ
,a/9αη
ε
oa"力θ
どんγの力″″ゎ ″″′
おョ
々ι
'「
3 D昴y●″′′ぉお 考″"″"′″′‐7カ 77ル ″'″
レタ
“
“ bl
“
apani■′
IV FOSIL
BE■ NeLXALQ
STATiSTiKADA QOBUL EDiLMis
iQTiSADi TOSNiFATLAsDIRMALAR
§4.1.Beynolxalq iqtisadi
To,n ifatla§ dirmalarin
m町
Ⅲ
…
Beynelxlll ve ayriCa dOvlet miqyな In‐
da inteqrぉ iya proseslorillill iqtisadi proq―
磁棚
…
濡
attLl:Ⅷ
留
R謂
sistcmlosdirilmesi,tehlili ve istifadesini teleb edir Belo mo''lumatlarin
hoddindon,ox olm、 l onlarin nilleyyon lneqsedo xidmet edon konkret
OX,ar 01anlot(lqtiSadiyyat saholori, omteolor, fealiyyo(nOvlori, ortti:
「 潔 」;:tST篤
鋼 哩 IttfT轟 1退 詰 嶺 EllSI猶 咄 陶 1温
olan belo staildartlara es¨ on apanlan qrttpla,dlnmalar iSe tosniね t
adianlr Dtlnyanin mtlxtelif 01kЭ lerilldo Oz tolobl,rini odOmok ll,tln
職
写よ:iよ翼 響 為
:霜 置 よ 臨
『
筆 露 1駕 l網
di tesnitttl∞ dlrlna ayrl‐ り ● 。lkelo■ o razll→ dIJm●
よ器 誌
imumi metodoloJi
=鶏
prinsiplero os¨ on dllnya iqtisadiyyatinin inki,aflnl seciyyo‐ londiron
statistik infonllasiyani sistemlo,dill1lok t9un aparlllr Bu sistemi。 ,_
dillllo beynOIxalq ve d6vlotlorar"l tO,kilatlar toroflnden statistika
mo"lunnatlttlnin miq″ iSOIIylni to"min etmok■ 9in tesnifathr ve
nomenklamralar(Siyah:lar)fOll::slnda h厖 :Jalr
Reynolxalq tesnifatlttdll.lalarin aparilm、 ina ilk cohd Beynolxalq
statistika konqrcsinin 1957‐ ci ilde Vyanada 9ag:rllan sessiyaslnda
edilmiodir Burada istchsalln imumi tesnitttl ilo yan∞ l senaye
istehsallnin tesnifml da tovsiwe edilnli゛ ir 8 qrup vo 34 silifdo■
baret ohn bu teslllね J"ma 9ox p‖ mi市 (Sade)。 ‖u♪ ■9in prahlkad五
istifお o
olunmad:
Beynelxalq stttistikada istifade edilon iqtisadi
tosnifttlardan on qodimi fealiyyot sahelerinin tesnifatidir
‐
語乱attit織1la5:躍 摯
ト
ittf崎 織
創臨』
『
liyyetin ttaこ
sinda J Benilon mO,こ μ
ddkl tosnifatini toklifedirdi:
I Xanamal istthsah
n TOrpaこ in sethinin istiOdosi:
III Kond losemlね t、
Iv Bュ l:q,11lq v● o、 '9uluq;
V K"orilik:
VI ヽ4incrallttln
hasilati:
ヽ'II Xammalln e'hali ve is‖ fadesi;
32
vIII Sonaye:
Ю
b五 de dⅨ n dmttlal,
温1:::よ 賄
l:r電 驚
村
驚嘗
II薔 餞
1量
xH Silahil qllvV。 10r;
xlll ldareetmo;
Iγ
淵 謬属 ■y"り m"山
l BitК i,iliL me,"ilik Ve ballq申 1lq;
2 Dag senayesi,d∞ kaⅨ analar、
3
Fabrik‐ zavod sonayesi;
4 Tikinti:
5
.
Neqliyyat ve rabite;
6 Konlmersiya miossisolori:
7
Mehmanxanalar ve fordi xidmetler;
8 ictimai x‖ ma Ve deqn tesiね
tlttlrlね
ЫInmeyon bttqa
xidmet n6vl● ri;
9 Deqiq:。 Snifatlasdinla bilinmeyon basqa fealiyyet sahebFi_
33
9 biilma,45 qrup va 94 saheden ibarat olan bu tasnifallagdrnnada
sahalar awalki tasnifatlara nisbaten daha ardrcrl verilso da ciddi
qiisurlar qalrrdr. Bu tasnifall4drrrnaya osasan rladdi istehsal va qeyriistehsal sahalarini ayrnnaq galinlik tdradirdi. lr.tasalan: sarnigin
naqliyyatr va ahaliya xidmat edan rabitanin maddi istehsal sferasrna
da-xil edihnasi iqtisadi nezeriyvaya uylun deyildi.
1947-ci ilda BMT-lin Siatistika Konrissiyasrnrn ilk sessiyasrnda
e"lan edildi ki. tasarriifat foaliyyati sahaloriniq t"snit'atl ta'cili hall
edilmalidir- BMT-niu Statistika Biirosu ekspertlerinin hazrrladrgr bela
tasnifatla+drmranrn layihesi 1948-ci ildo ovvolce BiVIT Statistika
Komissiyasr, sonra isa BMT iqtisadi la Sosial Biirosu terefindan qobul
edildi. BMT ilzv olan iilkalare tcivsiyye edildi ki. "Biitiil taserriifat
faaliyyati n6vlarirrin beynalxalq stirndart salaye tssnifalr" adlanan bu
sanaddan iqtisadi iaaliyyat sahalerini tasnifatlagdrrarkon istifada
etsinlar. Bir stra iilkolar bu tasnifatdan istifada edarkon iiz milli
tasnifatlinnl hazrrladrlar. Homin toslifnta dair cind:rn istifada edan
iilkalarin vo beynelxalq togkilatlarrn iradlnrr toplanaraq iirnunrilegdirildikdan sonra 1958-ci ildo BMT Stitistika Komissiyasrnrn l0-cu
sessiyasrnda yeniden baxrldr va "lSIC" adr ilo rosdiq edildi. Bu
tasnifatlagdrrmanrn maqsadi milli tasnifatlaqdrrnralarr ovaz ern:ak ve
milli stalistik ma"lumatlann beynalxalq miiqayisosini ta"r'nin edan asas
yaraturaqdan ibarat idi. 9 b6lme, 85 qrup va 124 vanmqmpdan ibarat
olxn bu tasnifatlaidrrma 1960-cr iladek istif:rda olurdu. Burada da
sahalari qruplatdlrarkon bir-birindan uzaq sahalar (maselan: ticaret,
bank, srgorla, harakat etmayan amlaklara amaliyyatlar) eyni qrupda (6cr qmp) b irla$dirilmi$i.
D6vlat orqanlan, maktoblar, teatrlar. restoranlar ra berbarxanalarrn
eyni biihnado billagnrasi nazari b:rrrmdan asaslandrrrlmanr9dr.
1970-ci ilda "Avropa Birlil,inda iqtisadi fa:rliyyetin asas saha
tasnifati' (NACE) tasdiq edildi. Lakin o \:Lxt ayn-ayn iltirakgl
diivlatlarin talablari arasrnda farqlarin rn<ivcudlulu hamin tasnifatrn
iimumavropa bazan <ilkalarinda talbiq edilnrasini mahdudla;drrdr.
Hamin tasnifat 1986-cr ilda yenidan bir-rrldr va 1990-cr ildan
iinrualropa baz err ,tilkalarinda tatbiq edilmasi qerarr alrndr.
N{tiasir talablari nazara almaqla BMT-nin sratistika tizra komissiyasr 1989-cu ilda slhalarin Beylelxalq standan tesnifatrnr (ISIC)
iigtincii redaksiyada tasdiq etdi va B\tT iiz\ii olan rilkalarda yayrlmaq
iigiin t<ilsiyya edildi.
Yeri galmiqkan qevd edak ki, Respublika i.Nazirlar Kabinetinin 69
seyh I dekabr l99l-ci il tarirli qararr ila tasdiq edilmig "Azarbaycan
Respublikrsrndr ber nalxrlq praktikrdr qebul edilmig ugot va siatistika
sistemina keqirilmasinin Drirlet proqremrna asasllnlrrq Azarbaycan
i-l
etmak .0qiin dziiniin
resDublikasl DSK respublik:rmrzdl istifada
::i.ir*]i'Earyr"i n6',l.rinin ta"nifnti'nr (iFNT) hazrrll9' .. .
qabul
^'U;i;;i; 'B'.;,;kalq
staudart tasnifair (SBST) l98e-cu ilde
malik
sistemlara
ictimai
,eaak'"iy"sr miixtalif
Bu
olunmugdur'
lartib
almaqla
"dil,#';;;; f i tasnif:rtlarrnr nazaro
iori"il,i"'-if
vahid
elava
,'J*rirl,a"'.t* rn.iahida vahidi kimi miiessiia va idaralar'
kiimekqi va texniki
esaslanan
gilrkanina
ffiii'H fil";;;ir'i*"*i
v$id qiititriilmiisdiir'
"-$B;:#"'iffi; t"s""tifnt faalivvatinin
biitiin niivlari - ahala
'158.qrup
daxil
B'r'turnif"tn I? seksiya'
.ve 252
.sinif
ve
daf-ma'dan
e"maiedici
"fr;;;.il. irar qiivvada olan seSr-aa
]iiiJ',ilii'l
Sarh edilmig'.1:erakaretmovan
Hil:j;i, ;rir;iari daha tafsilatr ila b6lt",
kompiiteri . sacivval an'
yeni
vurtrn
#l".fk ilI;;;'iiui,
"ia
ii.* UOf."-i"_ii edilmig,' infoilasiya te"minatrni faaliyyat sahasi
kimi xiisusi diqqet yetrilmigdir'
s4.3.-Azarbrvcan Azarbaycan Respublikasr DSK'nin-hazrrladr!r
u*'v"'-ve E' Hactvevlarcfindan tartib
trci
editibtAvropa'Birliyiiqtisadiiaaliyyatinasassaha
kod'na 5-ci saviyyanrn
tasnif:atlnrn iNACE)
"inif
tortibi zamant NACE ona
artrnlmast yolu ila tartib edilmigdir' iFiT-nin
it c-la milqrvisada- daha gen gdir va
;d;^a.as;'gtitiiriir*u*ti' t<i, o' t-orobltm
vaiarmrr' Xatrrl:rdaq ki' bu
i"i* rslE'r. tegmak alava
halda ISIC-da
bolma
i", iLi'rina' t7 s'tJiv"' 60 I a 503oldugu
vardrr'
sinif
qrup
Nece -d" ilz
r"#;;;'1"
""er"Iu."*-i n-rpublik"tt
';,iii,
DSK-nrn'hazrrhdrgr inuT-ya I 7'seksiya'
edilmiqdir'
va 556 alt
sor
-*;,uiil"t'na"
beq
'inir
iie hissadan
iFSt aengrdal'"inif.aa*il'
il;ffii*ffi;; iisTii
i
;:;t{htiil
i;l
*i'.i;;]';;t';;p,
i;'["il;
'a
saviyyadan ibaretdir:
I siitun: - Kod hissasi;
iisiitun: ' Faaliyyat niivlarinin adlart;
tasnifatrn miivafiq kodlarr
iifi;in tli,*il ' Beynalxalq
igara edilir' Birinci. saviyyada
iLii", r"i, harflori va '"q"tt"tt"
harfi (A' V' S va s ).ila' ikinci
*r"j""'"ar-*"qi" tar'n 'tirtal'n'n uiruirinci
iki harfi -ila' lll savivva
::H;ffi;ffi Jiun-uqtu ko.'tun
riitit"i-tii -raqami. ile' IV sa-vrvva sinif
ilJ'fi.r.-;i; [.a",
dilrd harfi il'a' v sevivva isa alt sinif
[H;;i"-i;J,n birinci
insr koa" ilu ie*" olur'ur' I va II.savivryalar
llfiliiiiltiii;;,;"i'
l'A,ol'q teuivv"" adh alt seksiva latrn olitbasrnrn iki
;;;il;;;b;t
iFSt kodu dtildiincu
i'"*i' "'ren. DA, SV va s ; ignr" glt'nut
Beqittci savryya rso
;iiy.d; Necs koao ila uy$rn gelir'
aks etdirir' Lrkirr\t('E
,"rpi6fif,"
iqtisadiyyatrnrn xrisusiyiatlaLini
i5
falliyyat n6vlari
saviyyssindan xtrdalanan NACE koduna beginci raqam alave
edilmigdir. Kodun beginci rcqomi "O" olan halda altsinifa miivafiq
sinif eyni faaliyyet n6viinii lasnif edir. iFST ham da"rili ve ham da
beynalxalq maqsedlardan titrii istifada edilmasini ta"min etmak iigiin
tasnifatrn III siitununda NACE tasnifatrnrn, IV stitununda isa ISIC
tasnifatrntn kodlan verilmigdir.
iFST-da asaErdakr faaliyyet n6vleri tesnif edilmigdir:
A) Kend tesaniifatr, ovguluq vo megagilik (bdlma 0l-02);
B) Bahqgrhq (biilma 05) ;
C) Ma'dangrxarma sanayesi ve karxanalann iglanmasi (biilme lo'
tosnifatrnda serbsst kodla tesnif olunmayan iqtisadi
14) :
D) E'mal senayesi (biilmo 15-37) ;
E) Elektrik enerjisi, qaz ve s. tachizat
(biilma 40-41) ;
Tikinti (bdlma 45) ;
G) Topdan va parakanda satrq; avtomabillarin va motosikllarin'
maitat mallan va $axsi o$yalarln ta"miri (bitlma 50-52) ;
H) Mehmanxana va restoranlar (biilma 55) ;
I) Naqliyyat, anbar tasarriifatr va rabita (b6lma 60'64) ;
J) Maliyya vasitagiliyi btilmasi (biilma 65-67) |
K) Daqrnmaz emlakla olaqadar omaliyyatlar, icare va kommersiya
faaliyyati (biilma 70-74) ;
I-) OSvtat idarasi va mtidafia, icbari sosial ta"minat (biilma 75) ;
M) Tahsil (biilma 80) ;
N) Sahiyya va sosial xidmotlar (btilma 85);
O) Digar komunal, sosial va fardi xidmetler (biilme 90-93) ;
P) Muzdtu xidmatdan istifada edan gaxsi ev tosarriifatlarr (biilma
e5);
Q) Toxunulmazltq htiququ olan tagkilat ve orqanlar (biilma 99).
Belalikle, 17 seksiya (A-dan Q-dak), 3l aitseksiya (AA, AV ve s.
iki herfli kodlar), 60 btilmo (01'den 99-dak), 222 qrup (01l-dan 990dak) ve 503 sinifdan (0lll-dan 9900-dak) ibarat olan "Azerbaycan
Respublikasrnda iqtisadi faaliyyeti ntivlorinin tasnifotr "(IFNT) adh
sarokli sanad ahnmrgdr. Bu tasnifatda ehtiyat altsiniflar da nezere
IutulduEundan galacakda (lazrm olduqca) yeni fealiyyat sahalarini
F)
elave etmeye imkaa verir.
beynahalq Beynalxalq.statistikada.en-geni9 tatbiq
Iasnifatlrranomenklaturasr edilan tasnifatla5drrmalardan biri emtoalerin tasnifattdtr. ikinci diinya mii'
haribesinden eyvel Milletlsr Cemiyyatinin Ekspertlar Komitesi
$4.4. Omteelarin
beynalxalq ticarat statistikasl iigiin emtaalerin minimum siyahtstm nogr
36
(Standard. lnteretdirmisdi. Omtaelarin Beynelxalq Standan tesnif*r
komruK:xanatlrussel
nationai Trade Classificatorion) haztrlanarkan
osns
gtitiiriildii lg50-ci ilda BMT
statistika
",1,i"'-.:'irt""r"rl
;:;i"';;;-;;;i,ndan ta;iq
edilan tasnifat "Bevnalxalq standart
BSTT bevnalxalq ticareti
irll,"i'i*rri"iJ'"isirr) uit"na"rldr' tachiz
etmak uqiin iimumi
;il;rr#".il"tika ma';lumatlan ila
amtaalorin
statistikada
da
Milli
S"rnut*nlq ticarat ve elaca
praktiki
ve-.miixtalif
""-ai.
gox
murekkeb
;#il ;";tf";;iti t -ttt"n*ot,
edilmasi laztm olan
hell
Burada
isdir'
uugt,
i,l,iJj;il;-ffii;*t.it.
alametin seqilmosi
;"* ;;lir';;h;riu q-ptiea't-oq iigiin asas
yaratmaqdtr' Bu
alaqa
tu},ur"tinin tisnifatr- arasrnda
hellinda 9ox
problemlerin""*,""r.-i":i
qoyulugu bir slra statistik
-".tfrti" aft+t
istehsala
ticaretinin
xarici
dlkalorin
ofur. M]asalJn,' ayrr-ayn
-;:."iJ;;;;;k;n
".i"[
.rt rtuiin va amtaalarin uvgun galmamesi
ucbatrndan lesablamalann naticasi da sehv altntr'
Uit oox iilkslarinda xarici ticarat iigiin amtealarin tesnifatr
-'-oiiir-.
ve
,.*,f^ri"" Utirtiit amtaalar diivlatin nefina riisum hesablanan
va.
davarine
ffiili;;;;;,;;u"iu .onrn., mahsullar iso eakiva s<ira
bele
.*t i fr"l"Uf"^* mahsullar qrupuna biil[nilr'
-Omtaalarin afiq
ntiir
giira
mehsullartn
"or"
ili"iri."*" 'n"rik olmadrgrna
;;i;il;;
bmtaalarin standrn tasnifrtt
ilii."""ia'.arlmuiini qutintulairir'
as"' gciniriil0r' Lakin isrelrlak
iov'ri
i"inr"r
;;"i;-i;;;;iorin
tosniiatrna liun uygun
davari alamati da mahsullann sahclar iizra
qiJa matrsutlan ham sanayeda 'a ham .da kand
;ri#. il;;",'l.i"ri.oi
orrrn"' odur ki, anitaalarin diizgiin.. tagkil
i"."t"rr"i','ra""
"i"1if
saha prinsipini saxlamastdtr' Qida mahsullartntn
iJ
"r""-r.
lrna'iu*irurntr) saxlamaql3 amraelarin..istehmk
Ilil..J^i;;;;",
'ii;
olur'
'."rri.tr"
ia"nif"t'nrn ahqalandirilmasi miimklin
rriif."fr""" ,"'.rfialerin rasnifarlarrnr uzla5drrarkan yaranan-getinlikMa"lum'
ffi#'
mahsulunun misalrnda nezardan kegirmak olar'
i;;;iltfi:';u}.';;trq
kand tasarriifatrnda istehsal edilir va sanayeda
;;
tamizlanmie mahsul
Jil;iii;.,{;;,#xarici
dtiurivv'va eividinden
eyni ad, mahsui*"i i,"i"rfu "affir. omtaalerin iasnifairnr apararkan
i,," a"r,"ri"i" hansr hissasinin kand taseniifatt va hansl hrssasrnrn
miiayvan edil i r' Bu
lli"""i.'"i'J.rrr^i xiisusi iisulla'n ktimaklivi ilaqrupunun
tarkibinda
iifiin t"nuv" mohsullart
;;;'l"i',i
(miivqevi)
biilmani
Xt#tJ',i.if;'iui,..i*n,n e"mah" adu avrrca
l"ri'"iirt
avtr-maq lazlm galir.
?;"nifatrnr haztrloyarkan mahsullartn haztrlrq. daraca'
aynlmasl ila
-;t;; material, y"''tfob'ilut va s ) qruPun
nJi" i*r-r"l,
t r. ki' biidin
ondad
asalc.
M
"i"."
lx
rr'
qargrvo
problemiar
I
il.?;;;;it -u"r"'q,irpr,,
nisbi anlayrgdtr' Eyni hazrrlrq
":;A;;i;
ffi;ril
'yt't'nti
dorecosino malik mehsul bir saho 09in llazlr rnehsul,ba,qa sahe l1011n
ise y霞 lmfabrikat ola bilor Bundan elave eyni mehsul(lllesoloni d"
k61ntlう , bilav“ ite istehiak 轟Ohsulu (yanaCaq)kiini, ba§ qa bir salio
●。●n ise xammal kimi istifado oluna bilor Un,,oker to型 ,par,a ve bu
kimi istchsal lnateriall kimi istif.ldo oluna biler Bcle hallarda mohsul―
larin hansl qrupuna aid edilmesi biぬ n mi‖ l iqtisadiyyat bax:mindan
器
譜
ヽξ糧 説
i翼 珊 :l:"胤
潔
IL諸
議
fI鳳 鳳
脚
sal edir Bu me'yaFin qObul olunnl¨ i evvelceden sahedaxni dovriyyo_
an
do olan predincdo三 lyarilnね brikatdan ve s)tosni偽 ‖
"1lrll潤
,lXarir
驚
I鞘 織
糧網1僻∫
籠
穿:翼 詣
kanof bir“ ra sonve mehsull"t(krⅨ mal,Spin ve s)o9in Xammal
laraq
tiぬ do oltlnur Konserv sonγ oJnin inki,1■ ile Ol"。 d征 。
kln■ ヽ
輔熱
鴨揺
milli tosnifat:nda onlarin yerlerini rnieyyon edir
Ha卜 11柁 lrda BSlT‐ nin BMT Statistika komisSy、 l
ib朧
』潔
∬
irbri督 轟
淵 ‖ I:Wぷ
潔
慨
鰍
:l出
1ぢ
B脚
mq鼎
,Pi凱
よち lPiぷ
toreflndon
rTl構
:
ittirail脚
根《驚
罫
_1器 黒l鶏 淵 :ふ
ギ楓 鷲
猟マ
青 蝋
l雹 需
:器
鮮だ
さ
肌ξ
t碁
潔ふ
G:総 ピ
樹
“
ξ
;総 庸(肌 嘗
ぽ
edildi 21 b01mo,99お sil vo 101l olntee qntpunu ohao edOn GOsN
∽
d
gtttittt￡
bl露 驚
]I糧
:潔
縦ll塩:鳳
モ
i富
38
躍
:鳥 ξ
[el群 棚
「
榔
驚
犠l蹴鰍冨織酬 Fi撫糞
iilkalarin islehsxl va xarici licarat faatiyyatlarinirr elaqalendirilmasini
goxmaqsedli emtaa Nomenklaturasrdtr' Hal-hurrda bu
tr;i,iin
"a"n
rirr"rniutatn isO-dtn 9o* diivlat istifada edir' Bu nomenklaturalarda
aii, d"r."ali (raqamli) kodlardan istifada olunur' Milli statistika
oiqanlan bu iodia;drrmanrn yeddinci va sakkizinci darocasindan
istifada edirlar.
Harmonizasiya edilmig tasvir va kodlagdrrma sisteminin ticarat iizra
nriixtalif alkalaiin xarici ticarat statistikasr ma"lumatlannln m0qayisaliliyini ta"min etmakla yana$r g6mriik riisumlarrnln artmastna imkan
'varadacaodrr.
Ar"rb"y""n
Respublikasr DSK-si bu tasnifatlagdrrmaya esaslanaraq
respublikamrz ii90n amtaalarin yeni tasnifatrnl hazrrladt'
niiv- Dtivlatlararast va bir diivlatin daxilinda informasiyr miibadilasi zamanr iqtisadi fealiyya'
tasnifatr
la?inin
6 4.5.
llahsul
tin naticasi kimi mehsul n<ivlarinin daqiq tasni'
fatlagdrnlmtq nomenklaturastntn miiayyan edilmasina ehtiyac. yaranlr'
Mahsul dedikda ictimai amayin naticasi olan daStnan va dagtnmaz
amlak, amtaalar va xidmat n6vlari baga digiil0r' Ona g6ra da mahsul
novlaiinin tasnifatr iqtisadi faaliyyat n6vlarinin lasnifatr ila uzlagdrrrlrr'
Azarbaycan Resplblikasrnrn DSK respublikamtzrn-iqtisadiyyatrnrn
xiisusivvailarini naiara alaraq mahsul niivlarinin tasnifatlnl hazlrlayarkan Atropu iqrisadi Birliyinin statistika komitasi tarafindan haztrlanm,g u" tuibiqi b.. birliya daxil olan biittin 6lkalar terafindan macburi
olan SRA tasnifahndan istifada etmigdir.
Mahsul n6vlarinin tesnifatr iki hissadan (ad va kod hisselari) va
sakkiz saviyyadan ibaratdir:
0
0
0
0
0
0
birinci saviyyada harfkodu ila igara edilmig l7 seksiya;
3l alt seksiya;
3l allseksiya;
edilmig
igara
kodla
ikinci saviyyada ikiraqamli
221 qruP;
edilmit
iigiincii saviyyada iigraqamli kodla igara
diirdiincii saviyyada d6rdraqamli kodla igara edilmil 503 sinif;
arahq saviyyada iki harfli kodla igara edilmig
beginci saviyyada begraqemli kodla igara edilmit 946 kaleqoriya;
0
altrnct savil'yada altrraqamli kodla igara edilmig 2303 yartm'
kateqoriya;
0
0
yeddinci saviyyada yeddiraqamli kodla igara edilmig n6vlar;
sakkizinci sar iyyada isa sakkizraqamli kodla igara edilmil
yartmniir lar
6z aksini trpmrgdrr.
Azarbalian Respublikasr DSK'nin hazrrladrir mehsul n6vlartrrin
tasnifatr diirdi.incii saviyyayadak SRA tasnifatr ila iisrtista diiiiir.
Yeddinci va sekkizinci saviyyalarda Azarbaycanrn istehsal va xidnret
xiisusiyyatlerini aks etdiren, lakin SAR tosnifatroda sarbast kodla
tasnif olunmayan mahsul n6vlari g6storilmigdir.
Mehsul niivlarinin tosnifatlnda SRA tosnifatrna. Hanrronik sisterna
(HS) va Kombinalagdirilmiq nomenklaturaya (CN) kegidlar verilmipdir.
Azarbaycan Respublikasr DSK-nin tartib etdiyi mahsul niivlarinin
lasnifatrnrn kod strukturunu sxematik gakilda a;a!rdakr kimi giistarmak
olar:
Sxem l.Mohsul n6vlorinin kod strukturunun sxemi
§4.6.MosttuliyyOt Beynolxalq omteo vo ohJi stalslkasinda
n6vlorinin tosnifati
maOguliyyet nOvlorinin losnifallna xususi ohe‐
yyot
mlyyet venHr Mo,ぃ ‖
anlay●
g驚
l mteyyon
瀧 電 lttt歯 鶏
:こIttI舗 認 器 記棚
mesphyya n6vle‖ nln 12 bolmo,61 qrup vo 499 pe,o(me,帥
1北
!″ yot)
noulnlln nomenklatlrasi toklif olunmusdu Bu nomenklatllrada osas
me,8il‖ yya n。 宙o● lll do qeydo
peoderle yan"l olJO(k6mokoう
almaq lolob olunurdur Bu sessiyanin t6vsiyyelerine osasen isslzliyi
middetino gOre bir hene,iki ho■ o,t19‐ d6rd heio,t9‐ be,hefto,al,1‐ on
iki heio, bir‐ l19 ay,■ 9‐ be,ay, altl― on iki ay, bir il ve daha 9ox mid‐
dotdo i,lomeyonlor qnlpuna ayI口 !laq moqsedouygun hesab olunurdu
sレ yO dJr esas mo￢ uma monbeyi
inま ittlt tb、 Jyye edirdi kち ヽ
リ
kimi siyahlyaalmalardan,hemkttlar lttifaqlari Statistik¨
40
indan ve sosial
fr6v-lat' tr.aladiyya vo
sl[orta statistikaslndan islifada etmak laztmdtr'
isa etmak da taklifolunurdu'
faidi miiassisalard. tt"k 5u'ntt "li-tiiqav
'"'?i,J"
keqirilan 7'ci BeynalxalQ
ild'a'
1947'ci
taklif erdi I954-cii
"irtr.irkasrnrn
siyahrsrnt
qrupl"'rrrrn
k"n;r'i;; ..*'r*sti'yy"
'
ild;";;;trtl;; s'"i"Loni'onti" isa bu tesnifattn 7l vartmqmpunun
layihosi tasdiq editdi'
ekspertlar qrupu
Masiuliyyat niivlarlnrn lasnrfalr iizra beynalxalq
haz'trladr
sivahrsrnr
niiviiniin
l r;::itiidi cil,t"a" ilo *tggulivvtt
tarafi ndan
latlor
diiv
if
moxtol
dlir
;lunmug lavihov"a
;.;ii;klti
kegirdi. sonradan bu tasnifat Beynolxalq
li,,a"ri.ii ir"ir"r, nazerd.n
nb'rinad"t.t, d" genigl"ndirildi (2000 ma$gulivvat
il:;'ffi:il;
i'"''s'vnalxalq konfransrrrda (1957--ci ilda)
;iT #"ffi;;i;titi"'inin
bu' t"snifair bevnalxalq standan kimi
;1?ilH'il;:;it; oiqanlaneorrdi
ki' ahali' siyalrryaahnmalartnda
tiivsivva etdi. Tirvslyya
ll^l'^iii I"""ii.ri.
.
tasnifati' Bevnelxalq standan kimi istifada olunsun'
"';:$iJ,ir"":f;:ili-"rq si*a'n
bsaErdakr kimidir:
aid'Nsn"S"rt
o-p
ii.
iii.
in
i:
V1.
0
il Ad I
5.*.i-i, z.
3.
5;;ffi +.
esas qruir
Osas qrup
V.
Osas qrup
w
'rii.
Ssas oruo
uiii-x. a.* i.i
5.
6
z-t.
9.
'
q-p
5t*
lO.
rasnifat'inrn iimumi
sxemi
sarbast texniki va qartgrqpegalar'
Direktorlu va ali inzibati kadrlar'
Daftarxxna xidmotgilari'
Ticarot igqilari'
runa taiarriifatr iggilari' bahqgrlar' ovqular'
meqe sanaYesi iggilari'
$axtaqrlrr'
va hasiledici sanayenin
bagqa
igaqilari'
Naqliyyat va rabita igqilari'. .
"
n";u#t"' va istehsai fahlalari (e"maledici
sonaYe va
tikinti)
Xidmat sferasr iggilari'
ruz
Magfuliyyat .n6vlari iizra tasnrtata ma
qalmaYan i;gilar'
olunmadrlrndan iimurnt
nu tssniiataa harbi xidmatgiier tam ahsta
me;luliv'
rntiuq" kimi avrrlmrgdrr' L-akin.
t"#;J;^I;;ilo uv""oB"ynulialq
standarl tasnifatr nra$gulivvat
-'e;vnalxalq...
ol,n*
;ilil;klti
standarr tssnifatr ila
5;;;i ?;lttr;t-"*t''r"tinin
l1il,i"i,o*iui:li,,':':l::lt,"l,lili:XJli:'l;1":1,i::Hf:i?,'*1
tabiat elmlari iizr a mutaxassls
rnadonivyat iggilari ile din
Iar. tibb ioqilari, iqtisadqrlar, ;;;;i"; '" edildivi halda miihasiblerla
1ti q-punoi daxil
tggt'J'i-'q,,p'n"-; :ryir-ayrr qruplrra dr'ril
(daftarxana
hesabdarlar
tno xidrnal edan texniklsr
edilmislar. Bu tasnifat nuOun'u y"i m'qlni"'
cdilrni;dir
:l:l':H;;'t"u"'i';!^'puno a",'-it
l?r*j.ri'Jy,,i ir"jpn
Megluliyyatlarin tasnifatl ap;rrrlarkon ayn-ayn gaxslarin sosial
vaziyyeti da arlradek hall edihneyib- Bunun naticesinda miiassisa
sahiblori ila xidmatgilar eyni qrupa dmil edilnrigler. Ohalinin rniixtelif
sosial tiplarini eyni meg[uliyyet qrupuna da.ril edilmasi galirlar ve
Irayat seviyyasina dair statistika g6staricilarini tahlil edarkan daha
biiyiik getinliklera gatirib gxarlr.
Ma9!uliyyat n6vlarinin standart beynalxalq tasnifrtr ila meggul olan
bir srra ekspertlarin (meselan: T.V.Ryabugkinin) fikrinca sahibkarlarla
muzdlu ipgilali eyni pega qruplanna sahnaq diizgiin deyildi.
BeT-nin taklif olunan t<ivsiyyalarindo polis ipgilori ila musiqigilarin eyui qrupa d;r.xil edilmasi da elmi cahatdau asrslandrrrlmayrb.
Ivlaqguliyyat niivlorinin Beynalxalq Standafl tosnifatlllr sonuncu
variantrnda texniki taraqqinin ta"siri naticasinda yeni yaranmrg pegalerin tarn uQota ahnmamasr, oqli, fiziki arnak sahasinda pegalar arastnda
daqiq farqin qoyrrLnamasr va s. tarn hall edilmamig masalalarin da
mdvcudlufu miigahida olunur.
BMT BOT-nin amak statistikasr iizra ekspertlari problem xarakterli
bu masalalarin halli iizarinda iglamekdadirlar.
Ke9mi9 SSRi-da mailuliyyot n6vlarinin tasnifatr faaliyyat sahalarinin tosnifah ila elaqalondirilarkon ahali siyahrya ahnmalannrn ve
ba.;qa tedqiqatlarrn yekurliulnl iglayerkan geniq istifade edilirdi. Her
bir saha daxilinda bu sahaya moxsus olan esas pegelarin adlan sadalanr, hor pesayo aid olan baqqa peialari, isa "sair" qrupunda birlegdirilirdi. Konkret saho iigiin xarakterik olmayan pegalor iso hamin peganin
asas sayrldrlr sahanin iarkibinda verilirdi. Masalan, toxuculuq fabrikinde iglayen cilingar toxucular qrupuna deyil, metalgrlar qrupuna daxil
edilirdiMiistaqillik qazanmrs Azerbaycan Respublikasrnrn DSK-nm
miitaxassislari biit[n yuxanda deyilanlari ve beynalxalq tiivsiyyalori
nezara alaraq "Megluliyyot sahelerinin tesnifatrni' hazrrlamrglar.
Nazarat iifiin suallrr
l. Beynelxalq statistikada en miihiim tesnifatlar hans ardt2
2. Azerbaycan Respublikannda hans tesifatladan istifade dilir?
3.
4,
5.
lqtisadi fealiyyel sahelarinin lesnifat, noce qtmrlw?
Omaelein t*nifah ne ii1ib apanhr?
Mahsul ndvlerinin kd sol*ttu! necdirt
V FeSiL
MiLLi SORVOT STATiSTiKASI
:IT:尋 11;F霊
fili、
:: 詰
ζ
響
Iオ
書il]lililll謄
モ,淋欄 辮 驚 1離1露 撒桐 蔦
me棚
認翼 lF概 肝脚鵠ve dn面 k劉 "ょ SadЮ 劇“面
hお
‖amok"m statlStk
。
J」 ぃ
1齢 Ⅷ為,出 ‖
臨 ま
1首 is:籍
instrumentariyani haz:Jalnaq;
43
drツ
t認 ]fC輩 1謡 瑠 躍 獄 湯 嘲 l111:Wil柵 古:H」 n dum
muoyyon etmok ■9in t6romo g6storicilorin heSablanma metodO10gi‐
yasinl hazlrlallltaq
Milli soⅣ Эti byrenmok bゎ (lmlndan konkret Olkenin iqtisadiyyatinl
xarakterizo edon gOstoricilor araslnda il erzinde yaranan mehsulun
hecmi,onun istehiaka ve yl=lma bolllnn,osi b6yuk ehemiyyote rnalik‐
durlllmosine da■ dtlz」 n mO''lumat
dir Mohstllun hocmi ve onun b01● 。
yekun gOstoricilorinin qar,lhqh elaqosi 9or9ivesindo oldo edile bilir
BMT‐ nin tOvsiyyosi ilo 1993‐ ct ildon tetbiq o:unanヽ 4HS‐ do maldi
vo maliyyo aktivlori gOstoricilrinin llesablanm‐ lna dair bir slra meto‐
鰤
酔
蹴
l#翡
よ
:l:Ittrifttdi∬ l:鳳 き&TI∬「
maqla)m61aflq resurs nOvlori
=l誕 ile cari omoliyyatinl oks etdirdiyi
gOsloricilor ar、lndakl qar,11崎 ma olaqesine xllsusi diqqot yetirilmildir
Bu da Oz n6vbosindo MHS‐ nin cari emoliyyat hesablarl vttitosile mi‖
sOp′ et
i
uzlo k6mok,i codvellorin mo''lumatlarinin hesabat dOvnlndo
milli sevⅣ ot instlrlorinin istehsah ve yl:lml gOStericilori ilo olaqolon‐
dirilmesine imkan verir
ヽeni MHS― do milli soⅣ otin hecmi VO qunIIulunun deyi,mosi lo
:星
胤常∫
鼎鷺l盤
]:電 鳳増11誠 ¶
L::鵬 訛
l甜 設
tal aktivlorin iqtisadiン γat sektorlarl ve saholori arslnda, habele g6tll‐
nlimt,01ko ilo“ qalan dinya"ar¨ inda nece bOlt,dirllld6"nt OkS
etdirir
Bu b01gu ya essli tramsfenlol,ya da qiymetlilerin,torpatl■
Ve
嚇憮鼎鰤獄 驀戦嚇
il奮
鳳翼驚臨
訓韓
鰤l讐 :∫醸
JIW誦 ぎ藻 聞Itta鋼 」
●●
PaSSiVlorinin artlmina beraber olmahdlr Belo beraberlik
44
ticosindo
lqtkadiw艤 セre bttt6vLk● ● lqtお
lⅧ書 i熊淋
i feJ,yoin bJanda“ ●lm、
“
酔 li穏 鋼 椒 蹴需t認
aktivlarin
aktivlorin
mOvcudlu=unu oks
MHS―
etdiren gOstericiler
k pitana
d。
mtivcudlugunu
aks etdiran
gijstaricilar
S・ ‐ 010
…
1
aid gOstOriCilЭ ‖n
qar"l:qI:olaqoSi
[潔 ]r電露LI]ly:』 躍驚
鏑無宙
罐1露I洲 ぶ堀
●in omeliyyatiarla olaqodO her bif
45
i鮒
i盤
職
驚
捕
ド
釧勲職
1温
§5.2.“ Fordi
kapital''ve
milli sorvet konsepsiyasi
Yeni MHS‐ dO!。 SOrnI偽 l
sektorlar
vo
01ke
uzro
vahidiOri,
blltOvillkdo
aktivlor vo P“ slv10r balanslnlヽ
aЁ ldak!
sxem uzre qurlnaq toklifolunur:
I
Aktivlor vo
Aktivlarin
siyahrsr
-ci cadval
lar ttalansr
Omaliyatlar va saldolagdrrrcr
maddalar
Passivlar-
iihdaqiliklarin siyahrsr
l. l. Qeyri-maliyya aktivlari:
1.2. istehsal olunmuglar;
1.3. istehsal olunmamrslar
2. Malivya aktivlari
3 0hdecllikler
4 Fordi kapital(1+1‐ 3)
'lhtti篭
斃
學
精
鮮 籠 [掛 i鎚 静
∬ 1[
織
Denloli,01konin milli soⅣ eti 01kodo olan blltun tesOrrufat vahid10rinin
(SektOriarin)aktiV10rinin comindon b→ qa 01kol● rin xalis telbblorini
l器 訂
a囃
m繹
電
￨
翡 lttLttFttf咄
熟 朧
(mOhdudl∞ drJnlasl)baZar iqtヽ adiyyanna ke9erken vO b"qa 61keleJo
q鐘 ,11:qll olaqolori geni゛ londirorken ciddi ehemiyyet kesb edir
MHS― nin yeni standartinda aktivlor istilahi sektOrlarin
“fardi
kapital''1■ l vo 01konin milli seⅣ etini to,ki1 9don oSas unsur kimi b∞ a
dil,tlit
Bttun aktivi● r iki yere bOiinur:
.
1)``qey● maliyyo''akt市 lo五
→ iStehSal edihis aktivlor(AN l)Burγ a sektOrlarin istehsal
hesabinda Oz oksinit,Pan lstehsal prosesinin
mehsullan daxildir
b)IStehsal edilmis ak市 lor(AN2)Bura,a istehSal prosesinden
46
b電
淵鶴冊 鶴
志 響11お n lbaradr
:1櫨
esilittllililIII様
]illrl:11‖
翠
lil:II曇
詳
亀
47
》
鱒I量蝋lif鸞紺滋驚i漱補ば
騰｀
1,ぶ lil蒲
り
ギ
穐
違
撫鮮
T」
￨
SORVOT
Malivve aktivlori AF
ヽヽ 1=
Sxem 3.
5.
]lilli
sarvata daxil olan aktivlarin asas qruplart
YaSayrg binalarr (AN.l I I
l) -Buraya tamamila va ya
asasan
manzil kimi istifada edilan binalar (oaunla alaqadar olan qaraj va balqa
ktimakgi tikililari da da.xil etmakla), ev tasarriifatrnlir daimi yagayr5
veri kimi istifada etdiklari iizan evlar, barjlar, sayyar evlar ve furqon
eynilagdirilan tarixi abidaior
tikilmasi iigiin sahalarin
va
ya.gayr;
evlarinin
binalar
daxildir.Yarrmqrq
er
lar. habela yagayrg binasr ila
Tasni fatlaSmarun daha da inkiSaf etdiri lmasi
iNn taklillor
4,
tomlzlonmesi xorclori do buraya daК il edilir
6 Sair bina vo qurぃ J譴 (AN ll12)‐ Bllraya qeyri ya,ayl,binalari
vo qurぃ larl d継 ‖ed‖ I
7 Qeyri‐ ya,ayl,binalarl(AN ll121)‐ 3uraya y"ayゃ binalanlldan
olavo bllttin qalnl,binalar(qur夕 Inuli terkib llissosi s.nyllan qurこ ular Ve
avadanllqlar da dⅨ ■cdlmヽ
)、
tikinti nlcydanHun vo h核
1‖
annlasl xorc―
lori vo qcyri yasayll binぉ l ilo eynilo,dirilmi,tarixi abidolor aid cdilir
8 Sair年 1,こ口lar(AN ll122)‐
moqsodlo「
Bl:raya ya,ayl,blllalanndan bttqa
tlctill istifado olunan bi,lalar、
onun nicydan9alari vo kanali‐
lo kti9olerill lonlizloll:nosi xorclori daxildir Y"ay:。 Ve
qeyri‐ yasayls binalarina uyぶ llnla,dl111lnayan(cylliloldirilnl● yon)tarixi
abidolar, t(:1lellor Vo faydal: qazint!larll1 91xarlinlasl ilo olaqedar olan
b"qa qurLular da bu qnlp.l aid cdilir Su b.ns:llasl ile olaqedar t6k●
10n
zasiya111, 1labc・
torpaqlar dainbalann tikiln,osi ve toTaこ 口
l y篠 ,11等 drllm、 1 10
oHno da、 il cdilr
olaqedar xorcl● rtopaこ in d゛ ゝ
oa、 ,adanllqlar(AN H13)‐ Buraya n"liyyat m■ :n:an
ve av.ndallliqlarl(cv toSOrruね tl teroindon soll istehlak ■9tln oldo
9 Mayn、
edilonlordon basqa)aid edilir cox da baha olniayan vo nisbo10n sabit
qiymetloro oldo“ ilen
alo,lor、
ol alollori,bina vo qttrぃ Jann ayrilmセ
his,,si olal、 lna,ln● o aVadanhqlar istisna edilir
′
E、 losern」 fatinin son istchlak tlctin elde ctdiyi lna,ln 、
O avadan‐
1:qlar aktiv kinli nozordon ke9iriin,ir Oniar `｀ llz■ ln nitlddot istifadO
cdilon istehink:1,allarl''qRlpuna daxil cdilir
10 Noqliy)'nt aVadain1lqlarl(AN‖ 131)‐ Btlraya ohalinin ve yuklo‐
rin(ヽ '00b),cktleri)da,lnmttl■ 90n istiぬ de
cdHon a、 ,adanilqlar aiddir
genllori, kosltlik goiniler, Inotosikllor、
buraya daxildir
.e10sipedlor vo ba§ qalari
、
。qurこ ularl ve tramvay,hava
Avtonlobil.gomt dOmiり 。lu ina,mlarl｀ ′
il Sal ma,in vo Nadanilql肛 (AN ll132)=O biH qnlPlara l● 1
olmayan n,asin ve aVadanllqlar bu qrupa daxil edilir
1 2 Beceriloll aktivlor(A〕 ヾll14)、 Buraya tOsilihat vahidlorinin bir
′
o inesuliyyotindo olan ve idare edilen bala ve std
b● a nozaroll 、
almaq,daltlcl qivvo ve ba゛ qa ineqsedior t1911n iStifado edilon mal qarち
meyvo baこ lari,lulinlikler aiddir
●9in
qara(AN l1141)‐ Buraya bala, sid ve bttqa
13 Bala ve sid ain,aq, qo,olu kimi ve basqa moqsedlor
istittde olunan nlal‐
ntehsulu Jn,aq■ 96n becoHlon(sttlanlan)cins mJ qara,qoyun,keoi,
P s heyvanhr,habcle qooqu,cdl ve bttqa m。 ,コ liyyo■ or
qu。 .oJη
t,in istifado edilon hey、 'aniar aiddir
cron 、
o defolorlo nlohsul vcren ba,qa
14 0ztin,ltikler, bar 、
phnt¨ 、alar(AN ll142)‐ Bura)a nlehSul alnlaq O,in becerllen
50
iiztmliiklar, meyva afaclan va kolluqlar aiddir'
15 oevri ."aai .t.. kapital (AN. I t2.1-Buraya faydah qazrntrlarrn
ve
l"sirvviti] p-q^m ta"minitr, avlancoli jT-r1 ciq orjinal' .badii
bilan
edila
i'.Ju.'.r'n"i'u!.,rJri, habela bir ildin artrq miiddate istifado
oevri-maddi os:rs fondlrr aiddir'
qaz va
16. Faydah qazlnlrlarrn kaifiyyatl (AN l1211--Buraya neft'
dayari
gokilon
xarclarin
rll..o" f"ui"l, qllzrrrtr yatrqlarrrirri'kagfiyyatrna
ivvalki va lisenziya xarcleri'
va
ba.rq! gekiliglar iigiin gakilan
aero
habeli
qLmasr iigiin,
;ii;dtiir.
Gf,yy"i
Br' *ur.lu,u Ii,enzil'adan
xsrclar vo s. aiddir.
EHM-nin proqram ta"minrtr (AN l122)'Buraya mairn Prok<i'
oramlari sistemlira tarUiqi proqram ta"min etmak iigiin lurm olan
haztr
Proqram'
,iakci materiallar, proqlamirrl; tasviri aiddir' Buraya
l"r*'rotrn oltnrn^r va 62iinda istifada etmok iigiin haztrlanmtE-proqram
gox
ir; *i.uiirt qufilrn xarclar (agar bu xorclar btiyiikd0rsa)' bir ildan
bankkqmpyuter
ma"lumatlartn
.iiiJrta" isiifadasi nazardi tutulan
gakilan biiy0k xorclar aid edilir'
iairnrn aldo
"dilmesina
18. Oriinal. badii' incesanat ve aylanceli janr esarlari (AN'l123)'ylzrlan va
Burava or'iinal filmler, sas yaztlarl, alyazmalart, larciimalar'
17.
va televrzrylr Proqrrmteatr iamaSalan g6starmak iigUn modellar' radio
irn,
-rlt i;.fiti9lar, idman tadbirlari,
-s. aiddir.
badii va incasanal asarlari va
prose-
i9. Sui, qeyri maddi esas kapital (AN l l!4) -Buraya istehsal hii.iniu i.tlfoalti sahibina vo sonuncu dafa lisenziya veranc- xiisusi
saydr vahidlarla mahdudlqdrrrlan yeni informasiya
aiddir. Bunlar tachizat materiall:rrt va agyalart'
va
Uitnirr,,il iglari, ba;qasrna sattlmaq iiqiin. hrztr ..tna"ntrtlatlan (o
ehtiyctlar'
biitiin
sulan:rn
turafinci"n
oi*to'.air. Lr6rlat
"-i".i.il Ju ott iigtin xiisusi ahomiyyati olan strateji materiallar'
"
"mjra",
buEda ve b:rsqfl amtaelar) do brrrayl d:rxil edilir'
iO. Sirrn.rnit illar (AN l32) -Buraya istchsah qisrnon b:rsa 9ahr1r$
va adatan soruadan e"mal edilmoyan ba;qa vlhtdlora -ven'moyan'
harnin istehlakqt
;;;-;; hut"tit v"r;5rnurni9 olan va galacokdo
iti"rrtrh iavam etdirilocak arntaalar va xidmatlar drxildir'
iJ"?i"*.,
'-'ii.
e"""tit* aktivler iizra bitmamig iglar (AN 1221) -Kommersiya
f""l*,
".rm uiiitrr, vai"r"
l"iii"rri
ila yalnz kasilmakla elde edilan mahsull fllmaq uqun
ir"rl,*f"t* tdri, bahq va s.; becarilmasi, yalnz mahv edildikdan
bar veran
maosadi
,"iun ug-lu, va bagqa bitkiler va dafalarla
;;;J;i
,"ttini"t-r.is U""arilan aktivlar bu qrupa aid edilir'
' ii. Suo biimami; iglar (AN' 1222) ' - Becerilan aktivlarden ve
*iai1rf"J"n Gqa
iste'hsalgrlar
torfindon haztrlanan ve ya yrfrlan'
5l
lakin adoton sonradan e"mal cdilmodon b∞ q“ ina satllmayan,gOndori_
lmeyon v,ya VCrilmeyen emteoler bu qnIPa aid ed‖ ir
23H21r mo''mulatl肛 (AN 123)‐ Buraya 潤 。ton ahndttl kimi
saticllara satllan omtoolori do daxil etmoklo satl,a v, gOndOnneye
hazlr olan hazlr omtoolor daxildir
24 Allb― satmaqむ 9〔 in emtoolor(AN 124)_Buraya allci mlosise
torof11ldon sonrad.In e''mal edilnloyon topdan vo perakondo sat:。 ■90n
elde edilen omtoolor bu qnlpa aid ed‖ ir
25 Qiymoti‖ er(AN 13)― Burγ a os¨ on istehsal ve istehlよ ■
96n
1(her halda
istittdo olunmayan, vaxt keodikco qiymotinin artaca普
2almayacatl)ehtima1 01unan, pislo,meyen ve doyer chtiyatl allnlb
saxlanilan istehsal edilen aktivlor bu qrupa daxil edilir
駈席:尋I
hf認1#ゝ 脳∫癬ド
鯉野
n∬ ¶
愚
鳳β
聾
qiymetli metal ve d"lar bu qnlpda birlo,dirilir
27 Antikvtt me"mulatlar ve b"qa incosonet esoriori(AN 132)‐
Buraya incosonet osorleri kimi ve antikvar mo''mulat kimi tapilml,
1%設
翼
器
雛
慇押
熙襴
?鶴減
,oki1lor,1leykollor ve s daxildir
:篤 :11曳
1理 r羅 肥臨F釧誕
僻酬f網 鮒 瑠塩
yax011a,dlri111lasina 9okilon xorcior do bu qrupa daxil edilir
30 1stehsJ edilmomヽ mddi aktiVlor(AN 21)‐ Burり a tObiotde r"t
種
域 財
請 撼
鋪
鱗
醐
nim'VO
onllnla
olaqedar
olan
seth sularinin 6灘
lsurahet 69in γ
basqa saholor daxil edilir
滋
』
総蹴;1錯判l踏二乳冊響‰1織
52
21y)a‐
"ve
:淵1
認駅驚
嘗胤tl::nittι篤盤 鳥燎獣雪 ‖
:。
翻
辮 蠍
掲
]口
守L癬 箭
雌
Jれ 鮮
miimktin olan ёlko orazisindoki xam mc,olor vo ballqll sular aiddir.
41.Su resursian(AN.214).‐ Buraya sulu qatlar ve ycraltl sularin
ba,qa chtiyatlan daxil cdilir.Bu rewrsiarin azllこ 1 0nlarll uz。 五nd6 Sa‐
hibkarllこ l Ve bu hiiquqlardan istifado ctFnOyO,bazar qiymeti llo qiymot‐
londit,1loyO VO mtioyyon
ё19iido
iqtisadi nozaret etmeyo aparlb 91xarir.
42_istehsal edilmomis qeyri‐ maddi akt市 lor(AN.22)., Buraya
comiyyot toroAndon yaradllan istchsal cdilmonll,aktivlo「 aiddir.onlar
adoton hliqtlq vo u9ot qaydasl ilo tosdiq olunur.Bu mosolo patcntlerin
vcrillnosi vo i190ncti torofo her hansl iqtisldi fayda vcril面
oSi yolu ilo
hoH cdilir.Onlardan bo'zisi onun sahiblorino konkrct foaliyyot sahosi
ilo mo,こ ul olmaq hilququ verir,onun icaZesl olmadan,asqalarinm he,
min foJサ yot n6Vu i10 mO,ぃ l olmaSml‐ qad,こ an eⅢ
r・
IStohSd Cdime=
11:織軍
盤七
歌at:露 篤
紺騒lttl椰 l器 れ
臨鏑よ
:
qa宙 lo豆 ve sJr ktchsal cdilmo“ is qeyl=甲 aoli,卜 tiViordonゃ a,1 01ur:
43.Patcndo,diHlmヽ ObyCktibr(AN.221).I Qanuhla VO mehゅ monin
C,lHk
●ソ
q6ran ib muda■Oh薔 ququna‐ mdik 01an‐
ixtiralar bura aiddin
XaraヽtCrli
"x轟 l
44.Icaroyo dair inuqavilolor vo ba,qasl,a Vё rilon salF inり qaviloloi
maddi aktivlorin satin alinmasina dair opsio,lar ve s.buraya daxildir.
45.Satin alinllllデ `Qudvill''(AN.223).‐ Foaliyyotdo olan inna ki"i
donilЭ n doyorlorlo akt市 lorin araslidakl ttη i(onun
mlossisO u,un ё
hdo911ikloHnin mob10Ё ini 91Xmaqla)okS Ctdiron mebloЁ dir.Bclo
ё
halda hor bir aktiv vo 6hdo911ik ayrica qiymetlondiriliri Buna gё ro do
aktiv kirni qiyinotlondirilon vo miiossisoyo u2un mtiddotli fayda veron
hor,cy“ QudVill''in doyorino daxil edilir.
46.istchsal cdilmoyon sair maddi aktivlor(AN.229).―
Ba,qa
katiqoriy31ara daxll ollnayan qcyri maddi istchsal cdilinoyon aktivlor
daxlldir.
47.Ⅳlali)γ e aktivlori(AF).‐ Sahibkarhq huququ teshihat vahidlori
toroindonわ rdi vo ya koHcktiv,okildo miioyyon cdilir.Miioyyon vaxt
middetindo saxlamaq ve ya istifade ctlnoklo sahibine iqtisadi somere
l鑑
舗
∬戦
撼
1憂 批
織
器曲
齢
選
鮮
48.Siは o qlzlll vo BGXH(AF.1).-3arosindo mivarlq maliyyo
54
l
淵驚
露■
1淵 ヽ
l臨 ぷ
∬
螢
厳
撥
投
Fta譜 盤
」
:n尉
sぽ
撚
驚11勲ぷ
識墨
ぷ織前1獄 増
蒻
壺
I
:鞠職IttJ富誹書
55
罵:L』離:L諸胤腑激r顎雷」
訛IЪ c臨 忠∫
群
常
3亀 ::h監 滞tliliLi稽 需思sP鳳 淵需
器糧馴乳電
l
Jmna vo odOmm。 面
dふ
゛
:網 駄為
f慨期
お露m mikaね
55.Bolclulann (heditOrlarln)Sair hcsablarl(AF7)‐
krcdit:ori vo avansiarlndan,habclo ba§
Ticaret
qa ahnml゛ vO ya Odonilmoli olan
moblo菖 Iorin mOnboloindon ibarotllla‖ yyo ak」 vlo● dir
56 Ticaret krcditiori vo avanslarl(AF 71)‐
Buraya omtoO v。
諾
鍵譜
II::響 :::鷲 歯
IITtti割 誂n#寧 掲
も
さ
計Ⅷ:ξl驚
ヽ
vcrilon klcditlor,habelo bitmOmio istchSa1l vo g6rtllocok i,lori Odol■
t19un vcrilon avansiar daxldir
be:7:書 :鳳
ok
晴割鮎∬総ュ『為温1::ふ i14鵬 Fd° n ba,qa
tRξ
58 uzunmuddotli istittdO toin istchlak mallan(AF m)― Buraya cv
toso飩 fatlarl tOroflndon son istehlak 19in oldo ctdiklori istchlak
mallarl daxildir
59 Birba,a xarici invcstisiya (AF‐ m)‐ Buraya birbasa xariCi
investisiya neticosindo yaranmll maliyyo aktiv10ri vO ohdo9iliklor
aiddir
sorvotin qly‐
Ylき lm hCSablannl toltib cdorkon qa● :ya
metiondirilmosi tsullar1
91xan on mihiin problcmlordon biH mini
§5.4.MHli
Ⅳ
胤遺
::増 ょ
翼剛 薔
糖
3だ置
λ
喘 ぬ謄1鷺T』::鵬
ゝ
:W:∫『
稿Υ響協露ltty::l」 :ξ殿
:::織 T鷺 姦
甜
l燎 導
鷲
omok,xac ve va苅 ゎ
ね
淵lJ“ nk.mmtt b6ytk
°
d勝
k鶴
「軍
鷲
想猟
燎獄 熙胤計
¶ 1群
if賓 織 毬
n湯
ま
窯 1:P嚇 翼:1策 1誂 晨1柑 Ⅷ:淵「WT淵
蹴 :器l潔 1ll鼎1淵 ふ
lI:毬 認ilttiIFま 器
m:識 ‖
、ュ
:∬ 1瓢 観驚
、I:T∬ F蹴 覇翼 蹴
SЭ
Otin imumi hOcminin mtoyyon cdil―
lヽ
m°
b
:ざ
2γ
I‖
i器
rullr Bu ll,ctodt,n doqiqlivi o、
56
.olki illordo kapital qoyuluslanna dair
:
4.‐ イ+4-'
Buradaィ voイ .I′
‐
d voい う―d dё V■ o● n
ovv訓 no osas
kapitalin tam doyorini;
4-r innd。
。
sas kapiala tam invcslsiyanl
。
sas kaplalin slradan 91xmaslnl
gOstoHr
5-r ilind。
Osas kapitalln`.xalis''doyoAni mむ oyyon Ctmok 09in asagldall
dtlsturdan istifado olunur
え_￨=え
+4-4
Ci VO(′ +1)― Ci doVn.n ovvolino osas
Burada え vo え,1-′ ‐
kapitalln xalls(kOhnOlmosi cixllm埒 )doyOHni:
4-r ilind。
。
sas
kapitala invcstisiyanl
4-r ihndo amarizaslya fOndunu gostOHr
Bu mctodun k01■ t)kliyi ilo m6vcur」 akiiv:ori qiymotl,ndirorkon t〔 ヽ
nifatda aylrll"l,hor〔 ,ktiv nё vunO kapital qo)り
!c、
larina dair inforn,41‐
yaya malik oimaq lazlmdir Hom do bclo mo''luinatlar on a2: 110illin
ak6宙 n orta xidlnot middotino uyttun dOVru ohatO ctmolidlI Bununla
yan.lsl l,or bir aktiv nOvll izre xidmot middoti d6v雨 ndo xidmotlorin
doyi,mosino dair do mo''lumatln ollT.asi tolob olunur Kapital qoyulus‐
、idinot illiddoti
larina dair her aktiv nOvi ti2ro mO''lumat onun orta
dOvrtl il,in aqrcqatla§ dirlllr(birlosdirilir) HcSablamalar noticosindo
allnmlo fordi yckunlar iso konkrct tarixo m6vcud olan bitun aktivlor
:需 :癬 l謂
視
蹴 酬
Yuxarldakl codvolin
ぎ驚 七 譜
翼 mittl対
ana ndvし
l― ci qraFasinda cari qiymotlorlo kapital
qoyuluslarinin dinamikasl vcrilir 2-ci qraFada iso gOttl由
nё
vlorinin
hor
51
birinin
qiymotlorino
osason
qiymot
lmo゛ aktiv
indckslori
hcsablanir Btltlln mo''lumatl sonuncu ilin qiymotiori ilo ifado ctmok
■ctn homin nin qiymod baza kimi(′ =1.0)gё turulur HOr bir nin
qlymolnin osas nin qiymotino nisbol mむ vaiq:ndeksloin dinamiК
a
slraslnl(2-ci qrafa)vCHr HcSablanml,indcksiorl mivaflq i1lordoki cari
qiymotlo kapital qoyulu,lannin mobloginO vul:1laqla mtqayisoll
qiymotlorlo (1997-ci ilin qiymotlo」 ylo)kapital qoyulu§ la“ nin
hocminin(3-ct qraFa)mioyyon ctnlok mumkindur
2-ci codvol
1993-1997-ci inordO kapital qoyulu。 larinln dinamikasl(mivanq
ndo. milvon mrnatla
i1lorin
199ウ ‐
ct ilin
Kapiral
qovuiuslaar
A
1993
1994
1995
1996
1997
1993‐ 1997‐ ci ilin o、 、olino
1998-ciildo comi
1998-ci ilin sonuna comi
Qiynror indcksi
1997-ci il=1.0
qiynlotlorindo
kaoital oovuluslarl
l
150
180
220
450
2000
3000
2200
00412
00120
00160
00830
10
6180
7560
10120
37350
2000
63830
12120
5200
1815
59465
Bu hcsablamaya osason son bc,ilde miqoisOli qiymetlerlo kapital
qoyub゛ annln mOЫ o要 nl
mu・●
ッ On
etmok slradah blind lln owolho
olan mobloこ dOn (618,O milyon manat)91Xlb SIradakl sonuncu ildon
sonra go10n (1998-ci n) ilin kapital qoン ■luslarlnin (181,5 rnilyon
manat)moblogini cOmloyib 1993‐
1998‐ ci iller tcin kapital qoyulus‐
lannin mablo彗 ini miOンγon cunok olar
6383,0‐ 61S,0■ lSl,0‐ 5956,S plilyon manat
58
漁
1
鱗蝋1‖よ
:F欄 輛ib鮮鷺
標鷲翼
mo''lumat vCrilmisdir:
3‐
n
Xidmot middo1 5 il olan akt市 ●
l。
ct codvol
yltliml,qallq doyorinin
hcsablanmast
1997‐ ci ilin
ilin
sonuna yr$rlmrl aktivlorin qahq doyori
5,
homin qiymotlondinne tsunannln 90xu MDB 01kolorindo holblik
totbiq edilo bilmir
4-ci codvel
il er2ind0 01ko izro resursiann mOvcudluЁ u vo cari Omoliyyatlarin
cadvollorin sxcmi
Rcsurslann mcivcudlugu vo
cari a,naliyyatlar
IV l
llkin
(baslangic)
ba:ans
AN Qcyri maliyyo akti
ANl‐ istchsal cd‖ mi゛ lor
AN2‐ istchsal cd‖ momi、 lor
AF Maliyyo aktivlo●
AF Ohdo,1liklor
AF Aktivlorda iimumi
Cari
emeliyyatlar
deyigikliklor
AF-Qcyri nraliyyoda
AF. I -istchsal cdilmi5larde
AF.2-istchsal
cdilmomiflordo
AF. Ohtagiliklorda imumi
deyipiklikler
8.1o-Xnsusi kapitatda
deyiSikler
yltru ve
transfcrlar
B. I 0.2-Aktivlarin hocmindo
sair doyiqikler
8.10.3-Xoldinq monfseti
(zerer)
B.l0.l-Kapital
B.l0.3l-Ncytral
AN Qcyri
Son balans
A尽
1‐
IStchsal
AN.2-istchsal cdilmomiglor
′
ヽFヽ 4aliyyo aktivlol
AF OhdoO:hklor
B90“ Xlsusi
Ⅷ盤鮒fⅧ[1:lill腑
ma瞭 鶴鋼 鼻
i翻
譜駕〔
61
‖灘囃樹撼構
甫鮮 砒書
i摂
tzro hcsablanmasinl lllorhololor tlzro(■ 9 morh。 10do)holl Ctmoyi toklif
ot 01ko
cdir 1993‐ cll ildon totbiq cdilon birinci morholod, mini s。 ぃ′
izro bitOvllkdo asaき ldaki tOrkibdo hesablanil:r:
灘
島
欄
s無豫 『
鸞鮮
蒻葺
sxcm N 25‐ f
illik,po9tla
1993‐ ct ildo
tZro
(dё Vlotin adl)
Milli SOⅣ et g6stericilo五
vahidlo
milh
ｎ
ｕ
ｉ
ｒ ｄ
ｔ
。 。
ｋ
Ｓ
A
iII
i iorv
ot-c em
-M
o cImladon
i (02lQ3I
Osas kapital (mal-qaranr daxil
etmokla osas
tbnd)
OCvl maddi aktivlor
つ″
´
０
-
B
01
02
03
Tam balans
doyeri ila
m6vcud
olmusdur
1
2
Qahq balans
doyeri ilo
mOvcud
olmusdur
4
3
Etrtiyatlar (qcyri maddi ddvriyyo
vosaitlori)
04
Araylg:
Uzun miiddor istifado olunan
istchlak mallarr (ohalinin ev
05
omlakr)
Sxcm 4.ヽ lilli sorvot gOstoricilorinin sxcmi
25-fN‐ li formanin 3-cu vo 4-ci qraralarinda milli sorvotin hor bir
。lunan qahq loyOri g6stonlir
anln
03-cO
sotrindo
rcspublikada olan・ `QCyri
Bundan olavo hOmin forl■
maddi aktivlo「 '(OgOr mi‖ i sta哺 stiki xidmotioH bclo qiymotlondlmo
unstr10rinin milli hcsabdar1lqda islrad。
apT縄
::な 鷺 II:鷺 面 n Ыr9。 x.nSt■ 0● 面n■ ymabndH鵬 oshn
osasinda``fasilosi2 inVCntarlasdllllla"mctodu durur Bu mctod iso bclo
bir m01ahizoyo osasianir ki, uzun v● orta mttddotli istirad。 。lunan
aktiviorin konktrct momcnto toplanml, yckununda xidmot mtddoti
mtoyyon edilmis nol‖ lativloro uyttun go10n10r o!acaq vo homin
middot kc9dikco sonra onlar istismardan clxacaqlar
Bu mctod 12rO hCSablamalari apall=laq 190n dOvr or2indO uzun vo
orta middotli istifado obycktlorinin yaranmast vo ya oldo cdilmosino
dair mo"lumatlann dinamikasindan istifado ctmok la21mdir
Bclo
:蹴辮
肝懸∬脚:諾港
猟 RA写 お
T麗 』
霜t潔l喘温
vo allnmll notico dkoこ zro yckun mo"lumatlnda oks ctdir‖ ir
Hcsablamalarin bu mctodologiya izro aparllmas:obycktlorin hor bir
atr霧
露 腑
瞥
Ъ襦 ∬ 電
1品
錦
lT留
詣
il盤
驚 ギ 鶏 鷺
i
middeti ve sairoyo dair gcni,mo''lumatin oimasini tolob cdir Adoton
bele me"lumatlar mthasibat ucotu sonodlorindon ve xtsusi to,kil
Cd胤
:』
Fぶ ¶
器 露IH:￢ hn mぎ lumahnn認 中
棚島
:‖
よ
1賓 驚
孵;欄鮮舶羅
飾晏il搬
k,ly謂
yrttil厳
肯 薔
:1,暑 InllTd∬
ば]躍 1131胤『
SI矧
蹴i喘 l謂 音 晶 ぶ蹴[謀mi悧
悧翼l』獣
」
線橘11器黒胤 Tttη ttLn
棚蝿秘
瞬憲鑑
器腱
l:‖
l
:∬ :囃
q″
1;鶴
hesablamalann noticosini ba§ qa tsullarla oldo cdilmis notico10rlo
tamamlamaq lnoslohot bilinir Mllxtolif usu‖ arla al:nmll noticolorin
qa埒 1::qh yoxlanmasi vo olaqolondirlinosi y:こ lm vO istchiak gOstOrici‐
lo‖ nin doqiq‖ yini arlinlnaga imkan vc」 r Mtxtolif 01kolo● n stalslka
orqanlan ve el“ l idarolori osas kapitahn, ohalinin ev omlakinin vo
uzun mOddet xidmot cdon ba,qa obycktlorin mO'tolif tiplorinin stradan
,!xmasinin standarl oyrisini i。
loyib hazlriamlsiar
Bu mctod mtlrokkob olnnaqla yana51,hom do doqiqlo,ino tolob ctso
do milli so″ oln instrion izro y屯 1■ gOStOricヽ ini daha doqiq oks
ctdi‖
=loyo imkan vcrir
ヽ4DB statistika komitosinin tOvsiyyolorino gOro birliyo daxil olan
rcspublikalarda
osas fondiarin ycnidon qiymotlondir‖ 雫oSinin
noticolorini nozoro almaqla tam ilk doyorio tortib cdilon in10uuasiya
hcsablari rnilli soⅣ otin rntlhttm instrlorinin qiylnotlondirilmosi zamani
istifado oluna bilor
Yckun
qiymotlondirilmosinin
yaxlnll首 ini t。 ''min
mtasir
qiymotloro
maksimum
Ctmok 09in mtossisolorin tortib ctdiklori HN■
i
hcsabatin mo"lumatlarindan voヽ 4DB 01kolorinin statistika kolnitosinin
露鮒ド 器1品 ∬:W又凛譜t胤
ふ:器逮
浮
:
do istifado ctmok t6vsiyyo olunur
25‐ f N― li forrnanin 02 sotrindo osas kapitala dair mo''lumatlar
metodolo」 i sonodlolle yana,l osas fondiar balanslnin torlbino dalr
qivvedo olan tOvsiyγ olordon do istifado clmok lazlmdlr
f01llianin l-9i v。
2‐
Homin
ci qraFasinda tam doyorlo osas fondlar balanslnln、
.o
ycnidon qiynlotlondin1lonin noticolorini oks ctdiron roqomiordon
istifado ctllnok tOvsiyyo clilir ヽ411hasibat u9otuna ycni daxil cdilmi,
l yckun
qe,● maddi ak」 vlo「 'adh hcsabda gOstonion mini sOⅣ 。
“
qiymotino daxil ctmoklo 03 sotrindo ayrica gOstol:::ok lazlmdlr
No20rO almaq lazlmdir ki, x● susi rnilkiン γotdo olan monzil yaxln
vaxtlaradok sorti doyorlo qiymetlondirilirdi vo osas fondlarln son
ycnidon qiymetlondi五 Imosindo onlar ycnidon qiymetlondiHImemi,dir
ictimal ya,ayl, fondlannin balans doyori do yenidon qiymotlondiril‐
memisdir Bclo halda bi市 n monzil fondunu mtaζ ir qiymetlordo
よ S闘
冒 tr猟 出
『 ,“ uqぬ ねhだ aガ 面 n
鷲 首:)1:み l溜 概
qi)'metlondinlle ve k6hnЭ Imosi 91xllm!,tam ilk doyorlo osas fondlar
“
b31ansinin mo''lumatlanndan istifado olunur Bcle halda k6hnelmo
doyoH amaltizasiyanin hecmino ve ya xidmot middotino osason
nllo)ゝ .on cdilir Homin rreqsod t10こ n monzil fondunun kOhnolmo
dorocasindon istifado ctmok olar
IIal‐
64
hazlrda qtiv、 'odo olan bcynoI、 alq standanlara gOre “qcyri‐
sonunda iso 40+100‐
10‐
20‐
110 milyard manat g6storlocokdir
25 f N― li foilllanin 04 sotrinin l‐ 4 qraralarinda chtiyatlara(maddi
SttW棚
fado mallan''instru tzro y:=:min mOvcud hocmini mloyyonlo,dirFnOk
靭
巌
漱
:悲
肌 鷲嵐
里臆∫
嘔
「Ⅷ η
°
批瀬搬視t職獅[難鮒州 蹴駆1
榊1藤 曇蹴蠅欝キ
:刷撫
i柵港
ifl躙鰹嚇鮮
犠f
撻1豫 獣ril撫 種
mcntal hcsab!amalarina dair dinamika s:ralarinin qurulmasi vaxti da
olan sair tobii rcsurslarin statistik u90tunun tokmilo,dirilnlosi tzЮ
::liri■
:v忠 :Ч ∬
オ
躍噛電
ぼ
選
1:鰯 畔 1:譜 趾
露
ど
Iso
dO
bu`lqa=●
た
saheJndo hJ haarda muoyyOn、
:∬
11キ
br g。
gelocokdO gOrulocok l,Ior daha,♀
'B『
xdur
;鴇
o
65'
Bu mesololorin kinayot qodOr todqiq cdilmomosi vo mtlvaflq
sadolo,mis iSunann。 lmamasi clmi vo prak■ ki todqiqada mo,gul olan
orqanlarin foaliyγ otini bu istiqamoto yё ,oltinoyi tolob cdir Allnml,
konkret neticolori iso golecokdo morhololorlo praktikaya totbiq ctinok
Olar QCyri_maddi akttvlor oatCnt,nou‐ xau,icaroyo dar mtqavilo,
fl==“ anin ticarot markasl ve s)OzrO dO ycni nictodoloJi todqiqatlar
aparrnaq tolob olunur ヽ41li Sop′ otin bu unsur10ri bOzi blkOlorin
mthasibat uOomnda indidon qismon Oz oksini tapinaqdadlr Lakin
MDB 01kelorinin mili soぃ ′ot statistikasinda bu mosolonin
Oyronlmosino hololik basianllmay:b
Milli soⅣ oti heSablayarkon inaliyyo aktiviori vo passivlorinin
(maliyyo instrumcntlorinin)ohatO Cdilmosi hor ocydon ovvol m6vcud
infonllasiya bazasin1 0yronmoyi vo ona olan tolobi doqiqlo,dirmoyi
tolob cdir Bu istiqamotdo 1993‐ ctl ildon lnatloyyon cohdlor cdilso do
hologil;:sll:lli二
olsa da statistika o鴫
:ll:ll:コ lall blr slra lnお nnaSya anditk ucotda
anlarina tolob olunan soviyyodo toqdim olunmuL
MDB blkolorinin milli statistika orqaniarin:n foaliyyotindo milli
鷺鯛 舅 ]:l:蓼 鴇話 FЪ l〔 晶 iぶ Is服 鵬 :lぶ T認 癬 ltT繁 障
isulu ilo osasinl tosottfat saholori vo mlllkiyyot fonnalari tlzro osas
kapital vo ehtiyatlara dair info甲 asiya toskil cdo bilor Tutaq ki, 1995ci llin sonunda respublikada aparilan ycnidon qiymotlondiHllodon sonra
10 trilyon manathq milli soⅣ ot oldugu askar cdilmisdir Onlardan tam
ilk doyori 6 trilyon manathq osas kapitalln 2 trlyon manatl iso maddi
dOvriyye chtiyatlarinin doyorini oks ctdirir esas kapitalln kOhnolmo
dorocosinin 20%oldugunu bi10rok onun qahq doyorini hcsablayaq 6‐
60,2‐ 4,8t五 lyon manat olacaqdir
Ehtiyatlar tam doyorlo hesablandlglna goro inini soⅣ oin imumi
qahq doyo● 4,8■ 2,0=6,8 trilyon manat olacaqdlr
5‐
ci codvel
AktivloHn sektorlar izro b01unmOsinin k6mok,i codveli
manat la
o ciimladon
Comi
Sckrorlar
kapital
48
´０
iqtisir.iivyat izro corui
O sas
o ciimlodan:
Oevri-maliwa idaralori
66
●十
Dovlot id:roqilik orqaniarr
34
03
44
04
Ａυ
ヽlali、 、o idarolo●
02
l\{addi dovriyya
vosaitlari
20
10
01
02
Erl"*ilfut*u
xidrnot cdon
6-ci codV01
Ilin
evvolino
A
l
il
2
Crx-
Y)!rm
ma
nttsdtr
3
Ycnidan
qiymollondir-
Ilin
axlrlna
n、 Ovcud
olmusdur
´０
mOvcud
olmu"ur
orzindc horokot
ｒ
一
ｕ
Rcsurslarln
n<ivlori
藤
¨
一
il nr7ilndO akti
vlcrin horokoti vo
4
esas kapital
ヽ4addi d6vriyγ o
vOsaitlori
__
Cami
『憮
∬T鷺 選:I驚 乱吼瞥鵠 :富
li淑 1鮒 寝
l癬よょ轟1編 1慧 i識 淵 』
羊
m63服L獣
:s'『
l
(,
xidinot nOvlorinin ahnmasint ylき lma dcyil,cari istchiaka ald ctmok
toklif olunur Bclo voziyyot uygunsuzluq yaratmaqla faktiki y!glmln
蛯1岬k,1穎 欄電
榊壁限
「
￨
」
1潔 :fFl麗
R#驚FttlttЪ 胤醤
:1:温
鳥rt
肌lq獅 桜
ollalinin mOxtolif n6v u2unmuddOtli xidlnot nlanarl i10 tO'min
olunnlasinl tohlil cdorkon istifado cdilo bilor
R職
鮒Чl高鳳IMW鋼器lrttrittC盟 11
澪
鷲ヽ
rcsuド lannln bu hissosini balanslasdinnatta imkan vcrir
hm鸞
Ⅷ
鮮
淋Iド
職l釧憾
榊胎選補:嚇 i寵撫熱織i鰤
68
￨
I=∬
l輔
a欄
.脳
lh酬 職
ぉ
停
冨鮮t瀾讐
Q… Ⅲ =柵
.osrs
Yrirm fondunun qurulugu olrontlorkon onun torkibindoxususl
ka'.itrjrn vo maddi ne"motlorin xtjsusi qokisinin doylimosrno
diuoot vetirilir.
"''i.i ii r"*"ii, dinamikasr tohlil edilorkan investisiyantn maliyyologverilir' Bu maqa,ritmu' *"nUoutn nin tohlilindo bdyiik ohonriyyor
ozii-ijzt'na mallyyalogdrrma
soJio investisiya vo kapital qoyuluglarrnrn
emsallan hesablantr'
.ziiniin invcstisiyast
Om、
口y“
晨i:…
“ lm● ●
'
investisiyahrn iimumi hocmi
,“ t,detaim,.
′
０
V0
e漱
`‐
1競
bl・
1,o""1●
=:ド
"
“
卜
kaが
回m imumihocmi
`ab■
:b編 ∬
1露IttЪ 蹴 驚
器
m識 1哨 響認 trl翼 蹴
ise asa普
ldak1 0msallar hcsablanir
°
ttnmi=
Ve
°
m零 殿 1漱
I=型
器 器 讐
虫
=罵
曜鱗鱗鸞輔戴鸞悦鸞
i
1掛
思蹴
ttl蹴 咄感
薇
署鰤 i聯曜酔Ъ
Nozarot isin suallar
70
VI FeSIL
KAPiTAL QOYULUsLARININ STATiSTiKASI
」
lillilln:IIllill11l
ξ
i譜:littIIilll乙
li:￨[越
鷺
hcsablar slstcmi(MHS)kapital qoy■ llu,larlnin hocmi vo torkibinin,
脚夏乳幕』l紫 鶏搬isW輩 lilよ
『
盛 ::欝
:軍
kCOIЮ n bttin
:益l滉
[][:lilIHll il[lJlllli[11鷲
rt:L挙
婆
譜鶴露蝋篤晰配:1鳥 認鼎 li栽 燎
￨::lllll]!III量
lilll
::1113碍 話
‖
』
1:藩 llillilllllifttilll[11i
ワl
bondloHn tikilmosino,mc,olorin tomizlonmosino, torragin crroziyasl
ve sinl,molo● ne qarシ mibaHzoyo, baglann, 6zlinltkloin vo
mc,olorin sa1lnmasina, osas vosaitlorin bir mtllkiyyot,idon ba、 qasina
kccmosi ilo olaqodar xorclorin bir hissosino, maddl qiylloot1lorin
ehtiyatlarinln doyismosino vo osash lo'miro ookilon 、oⅢ olorin daxil
olmasl tOvsiyyo cdilir Cari to'miroゞ oklon xorctor iso cari xorc liini
n020rdOn kcOirilir
Bcynolxalq stitistikanln ba,qa sah010rino nisboton Kapital qoyu‐
lu,Iari statistikasinin nisboton zoif inkisar ctmosinin osas
soboblorindon biri dinya 01kolorinin milli statistikaslnda kapital
qoyuluolarlnin torkibi haqqlnda vahid anlay:§ ln olmanlasldlr Elo buna
::月 s」 Ъ
ttIЫ l爵 」漱
殿 朧
CL猟
鳳i鷺 :11出
;r爆
軍
solahiyγ otli bcynolxalq to,kilatlar:n fЭ aliyyotindo vo hazlrladlqlarl
tOvsiyγ olordo kapital qoン、lu,larinin torkibinih doqiqlo,dirilmosino
gcni,ycr vcrlimisdir:
Kapital qoyulu,larina dair mixtolif t6vsiyyolorin mOvcudluЁ
una
baxmayaraq son vaxtlarda dunya miqyasinda kapilal qoyulusiarinin
torkibi vahid mctodologiya tzro u9ota alinmlr Bu tё
ayrl xorclor arasinda sorhodlorin,llabelo cari vo o、
vsiyyolorde ayrl‐
asI!xorclorin doqiq
mlloyyon cdilmomosi aydin gOruntr Mosolon,bl: torofdon cari to'mir
xorclori kapital qoン
avadanllЁ in
9o〕
1ュ
lu,larina aid cdildiyi halda,ba゛ qa bir torofdon do
Xidmot m● ddetini ve mehsuldarliginin artirilmaslna
■:on xorclor kapital qoyulu,lanna daxil cdilir Halbuki,avadanl_:1:l
tokminosdirilmOsi xidmot middotini artiran vo onun ilkin voziyyotinin
l篤 譜 霊 器 」 1蹴 F七 鳳 F
裕 犠 網
Iori vo bvsqa soboblori nozoro alaraq inki§ af ctmi。 61kolorin bir 9oxu
l:1器 lll箇
bu tOvsiン γolori
qobul ctmedi vo kapital qoyulullarinin hcsablanma―
sinda 02 mini On''。 nevi tsunarinl saxladilar Elo buna gO「o do ayn― ayrl
dkttor 12rO kal驚 J qOyulu゛ anna da対 l cdimヽ xorC島 五n torklЫ ЫH―
birindon vo bcynolxalq tOvsiyγ olordon forqlono bilor Mosolon,ABs―
ln rosmi statistikasinda kapital qoン 、luSuna yalnlz fordi sektonュ n
yatirlmian aid cdililr DOvlotin bu Sahedo 9okdiyi xercler ise cari
istchlak hcsab cdilir Kapital qoン ●lusiarinlrl ba,qa variaitinda iso
d6、 ′
lot(fcdCral vo,tatlann)ve bolediyyo kapital qo)電 luSlarl yalnlz
tikinti‐ qurasd1111la islo● ni bhate cdir ve a、 adanllqlann ahnmasina
d6、 lotin cokdiyi xercierヽ o ucota alinrlllr Halbuki,ABs― da doVlot
kapital qら
lu゛ an
binln kapital ooyulu゛ annin 25-33%‐ ni,(houa
“
mthaibo i1lorindo
50%‐ ni) lo,k■ edir Bcynolxalq tё vsiyyoloro
ha、 n,a)araq ABS― nin milli statislkasl osas1l to'mid kaoital
lol■ luslarinin torkibino daxil ctmir Fransada vo AImaniyada iso osasil
72
響辮 檬
1墨
革 1羊
bI鵠 棚 tttFttlinⅢ
」
2 Avadanllq,alet vo invcntar;
l
esas kapitala qoyulu,lar:
γ
墓
輩
じ
3准 〕
諄
3部
=llianna
面
フ 出
よ Ibh苗
n釧
ふ a誡 ぷ ガ
“
nm劉
"
]i鼈鞠 鳳 鶴
「
l"面 μ ‖ぃdtt
ふ :鷺 湾器 留」嶋温 1胤
sahdo黒 :。
mi,1鳳 niyQ
mok vagtdOindon basqa
lStehd dm
●
お
Ы
Rl
l五
emok vasitelerinin bitmemi,lkindsino;
Cins ve std vcron mal‐ qaradan basqa mal‐ qaraya;
Hazir mo'mulata:
b)Sar ttChSal sahele`ve dё vlotidaro9i‖ yi orqanlanna
Satl,09un haz:r rnehsula;
lanna ヽ
露Fi差 贈
彗
::躍 :ぶlぶ RT露 格
Bu tosnifat xcyli gcni゛
ri‰
∬
l驚疑ょ
b飢 :棚 鵬
olsa da hor bir m6vqe istonlon dorecodo
嵌
r″ Ъ
1麟‖
11お 継 露
紺 酬]
北棺
瑞1懲
血m ttu砒
∫尊1鮮
1替
寵
hcsablardan biridir To"sisat vahidlorinin eldo etdikloH vo slradan
cdilmosini ohato edir
:::11"鮮蓬
謝1;冨
G鵬:llal淵 錯
“
gostodr
nL聡
a∫
謝
躍
[響撒 戦
:}驚 認淵
鞘 ly慧 欄 冨
ymmi
飢:棚 霊聯算脂
蜘 [魁廿
Ъ
『 結凛翡i忠職
ves血 賂
1:l静 懲場。
夕
hよ
H eh`yatlan・
daxil ediliri
a)istehsal ehtiyatlarl;
b)BImOmis istehsali
83
cdir:
1
0sas kapitalin imumi yltim、
flM瘍
I準
螢
就雨掛鸞龍
難
edilmosi(01dO edilmo― siradan 91xma)
.
漁∫
泥"血 :轟 l麗 凱譜械熱鮮
n覺
i芋 灘
響l翼鮒上皿 富
ボ幣
l鮮
siモ
9xanlan 91xlnaqla)
84
2ヽ tehsJ
na
dunmり an madd aktwb‖ nγ 警゛as■ dT“
警蝋零曝
離機FJtti驚 曲 ゞ
JI露
酬 驚L盤 腑 謁
茸 旨露淵 ‖鯖』配∬
I槻 温瀾 Hi鮮 蹴 轟t酬 鴬認 msm篤
doyi,mesine aid edilir);
6. istehsa1 01unmayan maddi ve qeyri‐ lnaddi aktivlor(“ Kapitana
omeliyyatlar hesabl"nda“ QeyH maliyyo aktiv‐ lorinin doyi,mesi''adh
ay口 ca maddodo oks olunuぅ
Osas kapitahn umumi yl量 lml istchsalatda ondan istifade edecok
toshihat vahidine veHldiyi anda u9ota alinir.Bina ve quttular t9in
belo an yeHne yetiHlmi, 1,in sifari,9i tororlnden ёdonildiyi an hesab
dOnilorse isin 6donilon hiss,si
Olunur.o80r obyckt morhelolor10 ё
oζ
as kapitalln imumi y増 lmina,6donilmeyon hissesi isO bitmomis
istchsal ve ya sifari,9ido olan lnaddi dё vriyye vasitolorinin terkibindo
olan hazlr inehsuluna daxil cdilir.Tosenttfat usulu ilo ycHne yetirilon
basa 9amanll,tikinti Osas kapltalin ylgHnina aid edilir.U2un istchsal
｀
°
呼駅
認
∬淵漱ぶ:F塊 冨I¶ 二L嗣:Hn 9″ ma_
tsikltto malik avadanllqla<gomilor,teyyarelor ve s)osaS kapitalln
londirilinesi a,a彗 ldakl kilni apanhr:
1.Osas kapital sOtin alindlqda ol10 Cdilme qiymo,iy10(aliCl,m
lま
1竃 署
醤
蝋ぶ鶴路
需鷺麟蹴躍軍
鷺出
翼諄歯
葛
:ζ
ve s xorclori daxil emoklo);
2.Osaζ kapitah fordi istifado● 91h iStehsal ctdikdOhesablahml,
osas qiymetlorlo Ve ya istehsal xorcloHne gё
re;
3. M6vcud osas kapitahn satln ahnmasl‐ miilkiyyot hiiququnun
ba,qalanna verilrnesi ilo olaqedar olan biittin xercloH daxil etmoklo
dd:.咄
踵
潔
Ft爵
Jtt satlsl_血 鳳yyetin h轟 ふ m К d轟 ぶ
お
螺
麟 樋
話淵
∬駐
酬
l殿
l蹴 PⅢ
m調 メa
=器 :1:発 Hne
1陽 霜
da対 l dmayan mosrene■
夕彗
ma d“ dbn2qけ m甜
M漁
:謝
量
velz￡ 記 計
二
;温 l溜
よ
熱電:ll:鴫 撃宙夏懲』
T;
18:::譜 潮
at hVenね Jar ve
わ
HDindon ttnan avada」 岬
瞭Ax謂 織1螢潔
mn
l Etti摺 電∬ l翼鼠 Fl。 .umtt b虚 ぉ
9:器
メ
ツ電器■tr露温 温志I面 ぅyaradlh¨ ma ve
dd]∫ d:翼 J毬
mtlki″
蔵 。
lunmayan akt市
:漱Fヽ 曜
t誌
:基
￨」
1:首
:「
lЮ
:Э
S6
s」
loЮ
et
ahTabH ayn tlkltt obyemne ad dan gcddibO■
(Ы
喫 淵
wな Ve qa2ma
Pve sahdor izЮ ka口 tal qOwh゛ anmn V0 0S油
sJ点 1;き
'直
ぽ
mi
i器
l
lrl鰐 ‖
FF￡ s雪講
釧穐:譜 冒
L器電
lよ
柵 習鸞 臨 鰍 甲
n「
87
-Sehiyyo, badon torbiyyesi, sosial ta"minat,
xalq
maarifi,
modaniyyot vo incasonat iimumd<ivlat sektoruna aid olduqlanna g<iro
bu sahada kapital qoyulugu d<ivlst biidcesinin sosial-medani tadbirlara
mesroflorina dair mJ"lumatlara osasoo m0ayyon edilir' Bu saholcrda
olan kommersiya miiassisolorina kapital qoytrlu;lan.homin saholorin
kapital qoyulugian ila biidce idaralorinin kapital qoyuluglart arastndakr
faro kimi miiawan edilir;
-'Bod." ,r'[o*rnersiya clmi idarelarinin kapital qoyuluglan elmi
idaralarin xidrnetlarinin iimumi buraxthgtndakr xiisusi gekisino g<ira
miiowan cdilirl
-qlyri-istehsal tayinath sair obyektlar i.izro kapital qoyuluglarrnda
7-ci cadval
ta"mir
vo
asash
qoyuluqlan
kaPital
iizra
Sektorlar ve sahalar
xarclarinin hesablanmasr
sektorlar vo saholar
vast
va
ko$fiyyon. Seodc'ziya
vo
enn L,r[inrrr
geologi
つ４
A
21
Monzil t.sarnifan:
'd0vloi(verlisovel)
ｄ
Ｉ ●
Ｋ
ya oriiassis3lori va
4
392145,S
7842つ 1,0
10S O
10243.8
203047
7540
51925,S
33'03,4
3240
24
.konrcrsiva'niiossisalo.i
biidcJ rasl(ilallarr
Ahrliyo qeyriislchsal oisal
2,
Sohilya. bodar ta$iyasi vo sosial
-konrnrcrsiva nriiossisalari
-i(onnnersiva n)iissrsolari
.konrnrersi!a nrnassis3lon
-loonnersrva nru6ssisalori
-bndco roskilatla
Maliya, kredit, srgona, pcnsiya
42
45
13+14+15+16+17+22+25+26+
+29■ 32■ 35‐ 38+
nlaliン
yo mllessisO10ri
46
(01+03+06● 07■ 09+ll+12+13+
■14■ lS,16■ 18● 20+23+2,+27+
Umunld6vlat idaragiliYi
to.l+ to+ I 9+?.1+28r1
t
+];l+37+39)
Ev raaarriifalrna xidnrar cdon
oevri-konxnersiva raskilallarr (40)
50
homginin mali1rye, ictimai birhklar vo idaragilik orqanlarr ijmumi
buraxrhpda onlaln xi.isusi gokisina miitonasib b6liigdtiriiliir;
-Osas stiriido mal-qarantn deyarinin alave arttmt hesabat osas
fondlar balansrna asason amortizasiyanr (kdhnalmoni) grxmaqla ilin
sonuna va avvalino mal-qaranrn dayorinin farqi kimi miiayyon edilir;
Sektorlar iizro mal qarantn doyorininolavo arttml hesablanarkon ev
lt9
tosorrufatinda olan mal― qara cv tosottfati scktorunda,
qalanlarl isO
qcyrl― maliyyo
Osas fondlarin
miossisolori sektorunda ucota ahntr―
esash to"miHno O● kilen mosronor osas kapltahn tlmuml yigimina
tikinti mohsulunda ucota ahnan hecmdo daxil cdilir Osasli to''miro aid
(O CimbdOn mayn ve avadaJη hin)davo hbnnaJya。 にuqda o"an
da nozore almaq la21mdlr Bu mesronor praktiki moqsodlor t1911n
saholor ve toshihat vahidiori qruplarl llzro buraxll:,a liyttun nisbotdo
b01■ ,dinlllr
Tokrar u9otdan qa9nlaq 0911n bu xorclori mivafq
istchsal hcsabl''nda gOstorilon arahq iζ
saholorin “
llllttli「
m.:ぶ
tchlakinin moblo意
II:IIllilijllilil[l導
itぶ lr。 9in
i
さII
。
khaЫ ann J二 MaSna。 don xordor dOⅥ d
bidcosinin “tohsil'' vo “modoniyyot'' sahOlori uzro mosroflorinin
鶯l轟1椰鸞輔
醐蠅藍
￨
lazlmdir
轟撚轟鮮辮紺椰鮮11学
滑
l騰 嵐聡肥 襦
網絲槻露
認l織職舞』
η:∬〔
計翼
場
:fI聰
竜‖
:1麟 鷺
課::雪 ユ
梯:7服 鮮
1:∞
Folakot vo bOdboxt hadisolor neticosindo osas kapitalin slradan
i‖ lζ
90
etdirilirlor.
-'-'ar"r'f."pit"f
,n istehlakr hesabat d6vr0 arzinde istehsal prosesinda
r,ii"ao, mJ;noui kiihnalma vo tosadtifi zadalonmalor noticasindo-esas
kaoitahn
"-'5r"r' davorinin azaimastdtr.
t"'p;"ii" iu"t't"t, scktorlar ve biitiivliikdo iqtisadiyyatda
uttirioiln uiutrnrttnt oks ctdiron giistarici kimi "Kapitalla omoliyyatlar
;
hcsabr"nrn sol tarofi ndc gcistorilir'
aktivlor. kimi
$6.8. l\laddi diivril'ya Ba5qa .
,m{-d]--9lv:vyo
onvJsaitlori ehtiyatlarrnln vosaitlori chtiyatlarrnrn dayrlmosr da
qlxmasr
naticovc
stradan
altnmrsr
lartn
irrliur
sinda bag verir' Verilmig d6vr arzinde ehtiqaltqlann
yatlarrn doyarinin doyigmasi ddvriin sonuna va awelino olan
faroi
kimi hesablantr.
' -'
Jor;yve vasaitlari ehtiyatlafl istehlakqrlarda, habele. topdan
ia^oai
or*Lunau ticarat milassisalarindo olarsa ai;ctlann qiymatlari ilo'
""
isief,satcrlarda olduqda ise esas qiymatlarla qiymatlendirilir'
frlaaii d<ivriyyo vesaiti ehtiyatlann deyigilmesinin hcsablanmast
asaErdakt tarkibde heyata kcAirilir:
-'-i.
istehsat ehtiyitlannrn elave arttmt (istehsalgr tesorrilfatlarda
.,lan kand tessariifatl mahsullan olmadan);
2. Bitmamig istehsahn elave arttmt;
l. i"r* mehsulun olave arttmt (istehsalgl tsserriifatlar&
kond tosorriifah mehsutlan olmadan);
4. Omtaelerin elavo artlml;.
s. iit"ttt"ig,
miiessisolarinda
kand teserrtlfafi
olan
mahsullan
ehtiyatlanntn alave arttmti
6. Mege sallnmastnln olsva arttml;
?. Diivlat maddi resurslanntn elave arttmt;
o.
qiymetlarin dayigmesini muoyyon etrnek meqsedi ile deyere
dFnttF∝
fI
''
。
■。
論・
警
蹴
『
+2+3+4+5+6?7+8);
ehtiyatlannln daYilmasi
ftluaai Jouriyya rosaitlari ehtiyyatlannrn deyiSmasrni f9sabla,l1r;
to sln
kan bu gOstoricilarin saviyyasina qiymatlarin dayilmasinln
aradan
oaldtnlmaltdrr.
-'-uiiiiuf
if nruaai ehtiyatlann dayarinin deyipilmasi m0hasibat.ugoluolan qa!:qlartn
nrrn rnrl'lrrutlu.tna asisan diivriin sonuna va avvalina
bu
davorinin larqi kimi miiayyan edilir' Miihasibat hesabatlannda
qiymctlirile
qiymati va ya maya dayari
"iar'edilmo
"ri'"iri
MltS -nin prinsiplorino asason onlar hes'\rt
u.*."y.t"q
i,rii*}oii"o
do\ nixiin ona qil matlorina osason qiymotlondlrllmollolriar'
t',
l穏 酬 網協
ポ 計
椰
コ
威L樹 癬
Sttaye mohsulu:
‐
o ctimlodon:、
ncftqaz sonayesi
・
:、
‐
k6mtir SOnayesi
salr yanacaq senayesl
qara inctallurgiya
olvan metanurgiya
kirnya ve ncftkirnya sehaycsi
ma,inqayHIIla Ve metal ё"Inah
‐
me,o,attac emall,scliloiz― kaЁ lz SOnaycsi
.
tikinti rnatcriaHari sonayesi
yungul senayc
ycyinli s,nayesi
l
SOnaシ e,in s,lr sahelori.
Kond tesorrufati rnehsuHarl
‐
‐
Sonradan her bir mohsul qrupu tizre qiyttet indcksi se,1lir
Maddi istchsalln sair sahelorihin lnё hsulu.
CⅢ
棚 私IttF醤ょ
驚認:l瑞 :Is肥 :l鉗 」
雷
∬
譜
琴
°・
「Zll逮 1:I網評撫棚∫
rttII認 :胤
き
驚織よ
μ
:榊
拙麟糧蔦 導
[櫛
'S9n,半
:°
霧
槻 器欝 嚇
‐
鳥
義(馴 1幕 (¶ ■
nisbotindon alinan ededo vurulur.
:
‐
Bclo hanarda btitiin indekslor eyni bazaya bsasOn hesablanmalldlr.
Bu hesablama a,aこ ldakl kimidir
Burada
ilin。
亀―
'
la qiymOde亘 ile il orzinde chtiyathnn
doy,百 hin
dayigmesini;
So
-ilin awalino miihasibat ugotunun ma"lumatlarr rizra ehtivatlann
dayarini;
S,
-ilin
sonuna miihasibat ugorunun ma"lumatlan lizra ehriy,at!arrn
dayarini;
I
8-ci cadval
ヽ
。ｉ
Ｃ ｍ
。
¨
ｔ
価
¨
ｖ
Ｅ
miiossisolori
ｍ
ｕ
¨
¨
ｍ
・Ｕ
ｕ
ｄ
路ｎ
︲
ｏ
ｒ
ｋ
Sektorlar iizra ntaddi
vosaitlari
Qcyri-maliyo
4
A
01
ｎｖ
chtiyatlannrn olavo artrml
Bitmomi! istchsahn olavo antmt
Hazrr mohsulun
olavc anttnt
Omtoolorin olavo
03
04
artlml
fatlarr olan kond
toscrriifatt mohsullanntn ehtiyatlartnrn alavo arttmt
05
Mcgo saltnmastntn
06
olavo anrmt
Ddvlot maddi
rezervlarinin alava
07
artlml
Cami(01+02r03+0
4■ 05■
06+
J,,,, -x bazis dovriino nisbaton ilin avvalino qiymat indeksini;
ilina nisbatan ilin sonuna qiymat indckini;
J,
,-xbazis
giistorir.
i,." . =
l[],,--,
. * I,,.,,-.,,]
\{iihasibar ugotunun ms"lumatlatrna osason ehtiyatlann dayorinin
doligmosi rlc ilin ona qiymotluri ilo chtiyatlarrn doyorinin dolilmo'i
rra"rnCakr forq r:r"ddr'dOutiyya vasait chtryatlartnrn dcyilmosirin
di..,r e r i.oncktlrini rdijzoltiini) gostorir.
Doy or kone ktivi=( S" - -t'r )' S"
\'laddi Corril'1o vasaitlori ehtiyatlannrn Cayilmosi qil'rnatlarin
bu sahclr'rC r
r Lksoldivj halda-bu Coyor korrektivi qodcr azaldtlmzh "a
,,rrl,,l,.:ihlrl.t mu' aliq irlrrrq anlr;lnalldtr'
Doyor korrcktivinin ho9mini daha doqiq mloyyonloodin■
ok tlclln
chtiyatlann mtlhllm nOvlori tlzro 9insi ifadodo qaliqlarin lublor izro
deyismOsine dair,onlann saxlanma m,ddod haqqlnda vo muva6q
qiymet indckslorlne dair info11liaSiya tolob olunur
§6.9.Doyorlilorin,torpattin VO DoyorliloHn oldo cdilinlosi agcnt‐
ba,qa istchsal olunntayan maddi
loro vo dollallara vcrilon inuka_
aktivlorin, habclo istchsal olunf fatiar!da daxil etmoklo allcllarin
mayan qeyri‐ maddi akti1lorin qiyinoti ilo cliymo(londirilir
xolis eldo edilmosi
Deyorlilorin
slradan
9:xmasl
agcntlero vo donallara vcrilon
mikaね tlarl(komiS10n haqqlan)91x!ld:qdan sonra ttktiki VO ya
hcsablama qiymotlori ilo qlymotlondirili!
Hal llazlrda doy()rlilorin
elde edilmosi ticarol stStiistikaslnln mo"lumOtina OSasOn praktiki olaraq
yalniz ev tosorrtlfatlan 09in zorgorlik mo''mulatlarinin all§ l 1locmindO
hesablana bilor
MHS‐ nin m● oyyon ctdiyi qaydaya uyき un Olaraq torpa=In ahnmasI
ve satll,asl yainiz rezidentler araslnda ba,vcrO bilor ogO「
bC10
k計 yf■
・
Tl器
、
訛
器
認 驚Iヽ 尋
凛
鵠
sanlmasl 10 0hqodar milkiyyot htquounun ba,qa● na ve■ ImbJ
xorcloH torpatl● qiymetine daxil olunmur V。 。
Sas kaplalln imumi
yl諄 轟lna daxl edilir Buna gOro do torpagin sat:ld:こ l qi'met hOm alicI
ve hem do satic1 19in cyni olacaqdl■ Bcloliklo, alinml, bllnln
torpaqlann doyoH satilmtt b薔 籠n to● aqlann dbyodne boraber
dmJだ I Buお o
o demokdir H,均 lsadiyyま むzЮ b昴 0宙 Okdo t6,attn
oldo edilmesindon ahnan xalis loyor hOmi,o sinra borabordir
Torpatta mullyyeth baier vo ya oヽ agi transfenbr tzrO ba,qasma
ve● ldiyi halda omoliyyatin hor ikl istirak91sl■ 9tn eyni nOv tbrpaq!arin
deyorino uyttun 3010●
qiymetlordon istifado olunmalldlr
istchsa1 01unmaya,ba,qa maaddi aktivlorin。 ldo edilrnosi ve satl,1
zamanl da toTPaqla omeliyyatlara uygun metodlardan istifado olunur
Adoten bcle aktivlorln sabibi d6vl●
t idareciliyi scktOru olur ki,onlarda
Oz n6vbosindo m● oyyon hη q O10nilmok ,blti ilo homin aktiv!ori
轟鮒麟脚 鎌 盤
欄″
面 挽
劇ぎ
歴
認∬器認認悧
tcll:電 il‖
Torpaqla ernoli〉
maddii
ak:ivlo五
ba゛ qaslna
l■
'“
KⅢ
h om山 w劇
γatlardan oldugu kimi, istehsal edilmo)on qeyH
ヽlHS‐ do oks ctdirirorken milkiン ,Ot huquqnun
vcHlmesi ilo olaqodar xorclor esas kaPitalin tnlumi ylglmina
淵詰“質
騨I]榊
憮 署菫1桑顧
H「
lili∬ 111翼
nar
ロ
。
Hn"attdah i9 1p面
」
l Kapitala vergil。 ■
2
investisiya subsidlori;
aン
:
verdiklori kapital transfctlЭ r aiddir.
Invcstislya subsidlori dё vlot budcOsinin ycrino yctirilmosino dair
hesablara esason mloyyon edilir.Buraya a,aこ ldakl maddolor aiddir
l.Avadanhqlann ve i,ventarlann oldO cdill■ OSi;
2.Dё vlol kapital qoyulu,larl;
3.Osash to"rnir:
4.Gcol●
i―
｀
kO,flyyat i,lori;
YЧ xaridakllardan olavo dё vlot budcOsinin a,attldakl rnesroflorini do
invcstisiya subsidlorine aid edirlor:
1.Mlharibo oliHorino monsub olan ya,ayls cvlorinin Osash to"Iniri
(CV tOSOmfatl sektoruna transfcrtlor)
2.Qocalar 19un cv10r vo heyatyani tikililori tikmok通 9un ahnml,
kredittlorin bir hissosinin banklara odOnilmosi (bu evin kirnin
miilkiyyotindo olrnasindan aslll olaraq qcyri rnaliyyo mtiossisolorino v6
ya cv tosottfatina verilon transお rtlor);
3.Qoza10rin
neticolorinin
aradan
qaldirllmasina
kapital
qoyulu,larl(qcyri‐ maliyyo scktoruna transfcrtlor);
4.Torpaq sahiblerino ve torpaqdan istifado cdonlore torpattin
borpasl● 9in ayrllan bildco vesaiti(qcyri‐ maHyyo m● ossisolorine ve vo
ev tosemfat10rina vcri10n transfcrtloo;
Sair kapital transfcrtler kapitala vcrgilor ve invcstisiya subsidlo‐
rindon ba§ qa ycrdo qalan kapital transfcrtlorindon ibaretdir. Buraya
a,attldakllar aiddir:
1.Lo魅 v cdilmO aninda krcditorlarla borcalanlar arasrndakr borcun
10色 V
Cdilmosi;
2.Partlayl,lar, neftin axmasl ve s. neticesinde doyon zororlorin
6donilmosino kompensasiyalar;
3.Hodiyyo vcron,oxsin sa魅 11こ lnda
vcrilon ve qcyri―
kommersiya
toskilatlarina daxil olan iri rniqyasll hodiyyolor;
4,Mttossiselorin uzun illor erzindo ylЁ lllb qalml, irimiqyasll
zorerlorinin 6donilinosi ti9iin transfetlor.
5.Osas kapitalln umumi y進 lminl maliyyolo,dirilmosi t9un ev
tosorrufatl vO ya qcyri― komcrsiya toskilatlarindan daxil olan iri hocrnli
ianolori(MOS010n, kitabxanalarin, koHeclorin, laboratOriyalarin vo
sairenin tikilmesine verilon ianolor);
Dёvlot biidcosinin yerine yctirilrnosino dair hesabatda dё vlot toro‐
rlndon vcrilon sair kapital transfetlor haqqinda asattldakl info111lasiya
vardiri
―
Votanda,lara vurulan zorerin ёdonilmesi(cv tOSOttfati sektonlna
transfcrtlor);
_Boraet
96
qazanml,
vetonda,lara
doyon
zororin
ve
xorclorin
Nozaret icin SuallaF
a″
ο
。
″
:鶴s_db kttitaノ瀬9喫露 あ,0カ葛リ“嘉嗜趨い
ζ
′ 9禦 ■ 励 ″
ル ″ わr yar?
1●
l協
嘉 蒻 I事
Cd777r′
'納
dOn昴 ″
′
嘉
アЪ 艦纂
″
ダ
Ⅲ
彎
タ
7鰐
ri空
r響 ″
唯″渤
″Ю
4葛
′
励 ″17留
属
レ竹
L所
ン
島 あ
鵬 “
第
ま 鮮
"あ
`「
gdsrericilir hans ardtfl
:揚
ibaratdir?
'""i.'"" aru rupiut,, imumi ytgtml neco mti'W7n
'dili'?.,,.-"
kipitaltn nmumi ytltmna haw insirlor dax'totr! dvrenitir?
lO. Osas
"i;;;;r;:;r,yy,
neca
vasa itiri ehtivattannt n davi smas i
i1.
12. "4sash tnnsfertler" nadir?
97
VH 10SIL
MOHSUL Ve XiDMOTLORiN BURAXILIsI STATiSTiKASI
§7.1. Beynalxalq s● tistikada
lstebsal iqtisadi foaliンγOt kiml.
Konkret 01konin iqtisadi inkisa_
flnl oks etdiron on nt■ lllum iqtisadi
Omtodor vo対 dmodor anhy,::蓑
li留
鑽
l肝 1ま :IsR]l詭 ど
mi,lorkibi,b6111,dtilmesi ve istehiakl gO籠 rtlinltl1 01konin iqtisadiy―
yatinin sovi,yosi Ve tOkrar istehsalinin xarakterini 6五 ndo birloodlon
sintetik g6stericilordir
Hor bir 01konin iqtisadi feal,yotinin sOn neticOsi maddi ne'mollor
ist゛
hsal etmok, habelo maddi vo qeyri― maddi xidmotlori hoyata
ke9inllokdir istellsal llmumi ,okildo fealiyyot prosesi kimi tesevvur
edilo bilor ヽ411ossise istehsal prosesine daxil edilmi, rcsurslardan
mohsul istehsal etmek t19in istifado edir Baoqa to'sisat vahidlerine
g6ndo● len(Ve ya verilonl mohSul istehsall olmtta no omek b01gll壺
no istehsalin ixlsasl● dlrllmasl vo ne d● onlarin s■ 1,lndm(ticaretdO⇒
,
gel揚
hsJl strttmda vo xttma strぉ mda omり m
盤
肝
Th:憎 inぉ に
■Oticosini u,ota almaq■ 9in mehsul vo xidmet anlayl,larindan istifado
olunur Mohsul dedikdo omek noticesindo yaranmiO ve muOン γOn
maddi‐ ewa
fonllaslna malik maddi ne'metlor(eneJini de daxil
etmoklo)b∞ a di゛ l廿 Xidmetlor miewon ferdi ve ya ko薇
toloblori
"t
bdomok ■911n heyata ke,irilen foaliン γatin naticesidir
Xidlnetior zarllanl sorf edilen omok maddi mЭ
hsula,evTlmir Buraya
hem maddi,hom do qeyri― maddi xarakterli xidmotlor daxil edilir
Mohsul ve xidmetlor satllmaq u9un nozerdo mttllduか na gora
ummi,okildo olntoo adlanlrlar Omtoo maddi‐ owa fo..1lasl olan ele
maddi cisimdir(o,yadlつ ki,ona m61kiyyet h6qllqtt miり γon edilo
bilら l
Hom do birte'sisat vahidine ald olan bu hiquq bazarda apttan
sovdolo,mo neticesindo balqasina verilo biler
Hor hansl omtoo
istehsal edildikdon sollra istehilon sayda alql_satqlya mo'm2qala biler
Omtaolore nlilklyyot lluququnlln doyi,mosi bttqa feallyyotコ ふ 嗜 i"n
istehsal hesablltmmllr■
二‰電鮒棚
嶽圏盤 ぷ撫ヽ
sX潔 す
“
漑
顆鸞麟
轟聯撒 T柵
istehsal edilir ve rndolon istehiak olunan vahidin v● ziyyetini deyioir
Onun istehsah b"a 9atdlqda mttleq istehsal,lya verilmolidir
98
kegirir' Oks teqdirde
-Xidmatlari bir ta'sisat vahidi baSqasr iigiin hayata
Sexsi
*iJrr", "f.i^, inkigaf ede biimez. Te'sisat vahidleri iiz
gart
esas
halda
Bela
bilirlar'
istehlaklarr iigiin do xidmat Sdstaro
ria..iit
Ursq" vahidlar tarofindan giistarilmesidir' Bazar iqtisadiyyatr
iidmetl"tin hartorfli iilranilmasi x0susi ehemiyyeta
".,uirinda
iiuilrair. r,,tu*t"tlr olamatlar fizra qruplagdrnlrrrg xidmotlari a;a!rdakr
sxem geklinda g6starmak olar @ax: sxem 5)'
elrn"
naqliyyat,
hiiquqr,
kommunal,
Biidca,
tosarriifat
hesablt,
madaniyyot,
sehiyye,
DOvlot
dOvlot
mehelli,
Leqal,
qeyriJeqal
daxili
V0
xaricI
Srem 5. Xidmotlar va onlarrn qruplagdrrrlmast
Xidmat sahasinda istehsalgllann istehsalgrya hovala
etdiyi
bilar:
ola
formada
miixtalif
dayigikliklar
f . istehsalgrlarrn emtaalerinin vaziyyatinda dayigikliklar apTmaq:
istehsalcr istelilakgrya aid olan amlaalarin iizarinda' illayarok onu
i"rri.rivit, tasdiq edir, bir yerdan ba;qa yerc daltyu va bagqa yolla
odan iizga gakla salrr;
fardi
2. $Jrsin frziki vtziyyatlrdra
-ona day$iklik yaratmaq: isrehsalgr
xidmeti
va
ya
carrahiyya
leraPevtik
o*ti"rl," manzil verir,
e6sr;ir, onlann xatici gdrtamini doyi;ir va s;
3. Saxsil nrhi vaziyyotinda dayiSikliklar aparnraq: lsrehsalgt
isr"trtatgiya tahsi! masletiai ve informasiya veri'r, aylancali xidmatlar
g6sterir ve s;
4
To'sisat vahidinin imumi iqtisadi voziyyotindo b" veran
doyl,ikliklo,: istehsa191 istehlak91ya sl=orta, maliyye vesite,lliyi,
mtharlze xidmeti heyata kc9irir,to'minat verir vo s
Deyi,ikliklor dainli ve ya mllveqqeti ol■ biler Mosolen, tibbi
xidmeti ve ya maarif sahosindoki xidmetler istehsa191nlll vo2iyyetinde
daimi doyi,ikliyo sobob ola biler,hem do belo doyisiklik neticesi,do
olce edilen fayda uzun middet davam edo bilor Xidmollor istehsal‐
‐
91nin Xahisi ile icra edildiyino g6ro bele doyioikliklor adeton yax,11埒
dlllllaya sobeb olur Yax,1la§ dinlna bir qayda olaraq istchsa1911arin oz
uzorindo ve ya da onlara monsub olan emtoolor ilzerinde apar〕 1lr ve
istehsa191ya aid olan ayrica real e,ya dcyildir Bele yax,llasdlllllanl
istehsa191 ehtiyat hal:nda saxlaya bilmoz 、o icra olu1ldtlbnt yerdon
konarda oniarin alverini apara bilmoz Bir istehsal prosesinde xidmetler
bir nofare ve ya,oxslor qnlplina gOstorilo bilor Mosolon,bir,oxs vo
j露
意
首:‖ 譜 評
t出
∫翼
¶
記
T譜
電
:器 :]普 I認 ]ぼ 諄
sinifde qnip halinda to'lim kc,n■ Ok olar vo s
Bir slra saholor xidmet sahesine aid edilsolor do onun rnehsullari
omteeyo xas olan bir 9ox olanlotlore malikdir Mosolen, infolllla‐
siyallin istehsall, verilmest s″ (lanlln■ る1, 9atdlrJmasi ve yay■ m¨ 1,
yeniliklorin catdlrlim¨ l ve te'sisatlarin verilmesi, EHM‐ i 0911n
留 よよ iI° 点
鮒
T網
乱
ぽ
稔
露 ISttiぽ 品 F魁
:鶴 1刹 [
9ox hallttda maddi obyektlordo(ka葛 lZda,pakctdo, diskde ve s)
saxiandlqlar1lla g6ro adi 。111loo kimi ahnib satlla bilirior Bu
mollbllllarin emteo'o ya xidmet adlannl、 lndan ¨lh olmayaraq es小
g6til■ llen
cehati onlarln bir vahid 16reflndOn istehsal edilerek
b∞qalarlna gOnderilmosidir Bu iso 62 n6ヽ besindo omok bOigattnt
he器
鰍贈
=沐
dm山 愚
ぬ
薔
肥l詭 鳳:『轟基 対
_
v。
sal ctmok t,in emok resurslarl, kapital, onttoo vo xidmetlor istifado
.o mOs"uliyyoti altlnda heyata
em10klo te'sisat vahidlorinin no2areti 、
k"IJon foallyyet sahosi b→ a dt,Oltr insanln i,drakl vo nozare五
olmadan tebiet tereflndan mohsullarin yaranmasl iqtisadiyyat bax,min‐
dan istehsal hesab edilmt Moselen,beynelxalq sularda ballq ehtiyatla‐
rinin id狐 o olulmayan aFtimlistehsal deyil,ballq911lq iso istehsaldir
insmin mohsul yaratlnayan fealiyyot saholoH(mesOlon,idman.
メЦ yemek,ic■ ok Ve s)iStehsal hesab ed‖ mir Bu xidmetler pul
vereno bttaSi t● ■Dflndo■ heyata ke9irilo bilmoz Mosolo■ , haqq】 nl
y、
od● mekl,bir゛ 挙si=。 Vezine
赫 hkemlondinnょ
l t10
ollnaz
b■鴻aslnm me鶏 9tmesiylo sagl叩 htlni
・
――
8脚 割
脳電
射
:ittltti#瑠 電
tese面 fatmm uzvb● no fordi対 dma"dn
dOyoH ml■
hesablarda
llmumi istehsalln deyorindon,lxll:r
Ev teserrufati ve onun llzvlorinin ferdi son istehiaklna xidmetlor
sahibkar tereflndon yerino yetrilon xlrda te'mi五 d, daxil etnokl●
monzi‖ n
yl:Jmasl,sⅨ lanmsl,losor● 偽t rnei,ot emteoloHnin(o
cimloden neqliyyat vesaitierinin)tonzim10nmesi, te'miri, qidanin
hazlrlanmぉ l ve verilmosi, oniara xidnlet, xoste!ero, ,ikestlere ve
:=首 RIttIL認 離 鍔 ￨『:ぶ l驚
島 lm認
vasait xorclonir Homin xidmetlor loxsi son istehiaka aid edildi)i t9in
;∬ :FTぶ f跳
bnlarin doyori tmumi istehsahn deyorindon 9Ⅸ l1lr
§72. Beynolxalq MHS‐ do おtehsal sferasi anlay● l iqtζ a―
statistikada ``istehsal
sた 耐
'attaパ l
diyyKatdaki tlmumi istehsal sferasi anlayl,lndan
轟 』奮
i鑑 :If鵠 :鳳
轟 驚
)fttin
xidmetleri hayata kc9iren ev toso前 fati l19in istehsal hesabinin tertib
olunmmasl lo ol鴫 odard:r MHS istehsal Sfer、 lna崎 電 ldakl
fealiyyot
saheleri daxil edilir:
l istehsaI Prosesinde istchiak olunan emteo ve xidmetlori do daxil
ctmoklo basqa to'sisat vahidl● rino gOnderilen ve ya gOndorilmesi
nozerdo mtllan bi詭 n fordi vo kollektiv istehlak manari ve xidmetlerin
istehsall;
2
istehsa191lailn ,Oxsi son istehlak: l19tln ve imumi kapital
yaratma rneqsodilo saxlanan buttln nov emtee ve xidmetiorin istehsall;
3 Monzil Sttiblonnin,。 xsi istehlaklむ ,in oz nlenzi1loHno,habele
muzdlu i,9ilor toroflndon icra cdilon ,oxsi ve ev toserufatina
、
:dmotlorin istel■ sah;
4 Ev tese前 fatlnda ozunun,oxsi son istchlakl■ 911n g6storilen ev
ve fordi xidmatlor
.
Ev losarruFatlarlnin son 3tehlakl u9● n lstehsal ve ev teso」
ifat:
-lori t,in ferdi xidmatlerin doyori tmumi istehsalin hecminden
9Ⅸ lllr Be10 hal bir sira saboblerl● olaqedardir Bu mosoloyo miayyon
f驚 憲 :Ll腑 1北 ぷ
器 誌
l孟
腱
置 謝
Ve L面
鰤
Sahibkarlar ve saki● lor teroindon apanian xlrdaピ miri da
daxl etmeklo menzilin te■ ●:emlesi ve saxlaFlmS、
2 Uzunmこ ddetli iStifnd● edilan medoni‐ mei,ot cihazlarinin
=鳳I
l FJ l
to副
onlll■
5si xttmetioⅡ ve te'mi五 ;
3 Qidanin hazlrlallmasi ve veHlmest
4 U,aqlann terb,osi,te'limi v● onlara xidmoち
5. Xostelere,q∝ alara ve eli1lore xidmet
6. Ev tos● Ⅲhani t″ l.五 nin ve ya onlarln emlaklnin dttinm¨
l
Haqq1 6donJmoyon bu対 dmotlere xeyli omok serf edilir vo onlarin
:盤
11:臆 躊
鏃島∬躙席羊
慰
謎盤椒臓潔躍驚鷲魔
nin az olmasldir Bu ttidm5tlerin heyata keoirilmesl ilo isteh● kl eyni
vaxtadiⅢ vo onun rellLasiy‐ 1■ 9in ba2ar axtarFnaq lazlm golr Om‐
藷漑熾
誡 織1■:驚滝ξ
慧誡
鑑翫
黒鴬:滉遺
=‖ edecoyint,o hanst hissesini
。轟n hansl hissoSini Oz istehlakina sorf
職輔掛童
IttIIぶ
事
鎚欝欄 判
°
1
a鷺 lM電 器ir電 罰認絆
倦
棚IF瀧だ:織VttFettI島
鑑謬署
習
l脚
・ 麟鳳
腑
17据 謡
trtt「 lttll鑑 ■
edilmosi mesoleleri BMT ekspertlori tereflndon billlle'nall ho■
"atldakl
mohmllarin
istehsa11
6mumi istehsala
l Kond
toserrufat:
mohsullarinin
istehsallald
ve edili:
sattlanllmasl, clr
VV,b,■
∬ 編 軍 l過 熙 11ギ :瑠 :驚 1∬庶 re.nttmN,。
2 B"qa x¨ al omto● lorinin istehsa11, torhn
・
da1lnmasi ve S;
tedarub, su
3 Kond tesettifati mehsunannln tedttin,butda ktellSal、 unlln
五
粛器 1謝 :淵 ]ネ躙 1
Ч
認酬蹴∫
店
duhasl,蒟 E mehsu■
,pendi Ve s)istehSa11,P市 o,,erab
=:FTl還
istehsdive s
l
ve s_winh ickile血
Tar●
arinⅢ ly電
4. E'malm balqa noviei lparca tOxulmasi,paltar tikisi,ayaqqabl
"獣醐
102
unanmohsun“ n二 l独 h基 1,愚 eLl
樹温
'
灘 穏
貰 器
:』訊
鳳
Fttf槻
牌
l輩 器
Ъ 紺
審
prinsipi tlzre yerine yet五 lon ve uzunmuddet istifad● olunan｀ istehlak
mallarinin lazlmi soviyyodo saxlanm■ :麟 e ev teso前 fati tzo yerine
yetrilon i,10rin doyori oz istehiaklna xidmet kimi nezerdon ke,irilir ve
MHS― nin istehsal sfer6indan 91xlLr Belo fealttet t911n eldo edilen
materiallar son istehlaka rnosroner kimi nezordon ke9irilir
§7.3.MHS― do“ istehsal MHS― de ilk llesab“ istehsal hesablお I
hesabl'' vo “OmtOo vo Bu hcsab te'sisat vahidio五 , sektorlar
ldmず
°
rhemh" 師
観訛鳳剰 ミ篤淵繁:T°
rakl hesttlara ke9ir Odllr ki,``istehshl hesabl'Ъ ln tertib olunlnasi tsulu
blltun MHS‐ ■o to'Sir g6storo biler
Nozore almtt lazimdir ki,lo'sisat vahidlodnin buraxdl薔
l mohSulun
::飛 端蓋::r]i意 sF還 ::訊 脂
■i獄 継l″猥
器ξ
si盤 :
edilnti, doyordir Bu gOsterici tlmtllni ve xalis variantlardへ
daha
d∝ rtlS・ l iSo osぉ kΨ italm istehlakm1 91xmarnaqla vo 9Ⅸ maqla
hcsablana biler:
1 0m■ lmi olave edilmio deyor mohsulun deyorindon arallq
istehiakli1 91xmaqla muoyγ on edilir;
l鱗掛F棚 》
翻機椒
2 Xalis olave edilmis deyor mahsulun deyerindon arallq istehlakl
iぷ
メ額allan emteolor ve ye五ne yetirlimis xidmetlor hesabm thtけ atlar'
b61mesindo oks etdirilir Hesabat dOI血 de istehsd edll,面 ,mahsulun
doyttni等 屯 ldaki
Mehsuhm
deyeri =
berabo■ ik,oklinde yazlnaq olar:
Mohsul kimi istehsal
edilarak biitiin satrl- '
mq mehsrllarm va
ya bagqa forinada istifade olunmug
emtaa ve xidmatlarin
deYeri
+
Omtaa kimi istehsal edilmig va
ehtiyata qoyulmut
emtealerin dayigmasinin dayari
Buada ehtiyata qoyulmu$ emtaalarin ieyigmasinin hecmini (dayaedarkan madaxili oemlayib ehtiyatdan gGt[riilenlari
gxmaq lazlmdlr.
Mohsul isrehsal etmak ve xidmetlari yeriha yetirmak [90n m&rtalif
rini) miiayyon
t03
basoa emtaalor
i"?iiri''Jr""".
va xidmatlar isiehlak olunur' Bela istehlak araltq
Brra*,lm'; ve istehlak olunmug amtaolarin dayari
arastndakr farq elavo edilmig dayar
adlantr'
9-cu cadval
srem iizra qurulur:
"istehsal hesabr" ataErdakr
istehsal ltesabr
Jl上 lStehiakl
3 bsaskゃ ■
dOVerぃ .
…
■1:稲lζ
:」 ξ
:l]し 獣
IPま ‖
l■
yλ
雲lr輝 。ぶ電 1群1ぷ :
輻 鱗驚
鱗ば!捕典爵
盛i聾鋪 発 主
i‖
sxemi∞ aコ dakl kimidir
Ehtivatiar
1
■ガ
、,11
^I.で
10-cu codVOl
Omtes Ya xidmatlari hesabl
istifada niivlari
ar
omtoo ve xidmetlerin
戸
■月_^1.
l● ハ 011
l. Arahq istehlakr
2 Sonヽ telllよ am“ renor(fakjkl
son istelllak)
l^t-.,,1t.'" waroilar
?. Mohsullara subsidilar (-)'
4 0sが kapltalin tmtlmi olaVe
artlml
ヽ Fhiivatlarda dovisikliklor
e
aly6It"tu*td"
sitrs.
7. Omtaa va
104
edilmasi minus
xldmSflqlnlEacau'-
"i)rrrtoalor vo xidmatlar ltesabi'nrn miihiirn caheti onun qlobal
iizra
b.llrsiasd rr r lntsrnda, ya'ni biitiin resursllrla (har bir amaliyyat
ia'min
balansr
arasrnda
;;;;i; il;;;; lt"rn,.i,i,n birlikda istifadesi
.,,""ri,iJ"ait. "Omtaa va xidmatlar hesabi'ntn ba'9qa bir xususiyyali
fr"""frrn t"f terafindo ehtiyatlarrn sa! tarafinda isa onun istifada
t,or irrlrl, sostarilmasiudeiir. Hesabin bela qurulmasrnda maqsad
iu'risar s.ktJrlrrrnrn heseblart ila miiqayisade giistermekdir'
Vergilar, sosial ta'minata rideni;lar, sosial yardtmlar ve.-bir stra
"ameiiyyatlar iig0n iiyranilan arnaliyyattn-xarakteri (kimdan?
ba5qa
miiayyan elmoyo imkan verir' BaSqa hallarda biitiin
iipini
ii,,,of,1
'
"t"qt
r"trori"t ii"r. "t,tiyatlii ve istifada n<ivlari gtistarilsa da onlartn
qargrhqh eloqasi birba5a gtistarilmir.
S7.4. istehsat'
vo
istehsal
konseFsliAtafr' iqtisadi fa.aliyyati
amillari
saciyyalandiran
an miihiirn iimumilaqdirici kaleqori-
yalardan bid istehsaldrr- Beynalxalq
me'lumdur:
konsepsiyahrt
isteltsal
iotisldivvatda asat:ldrkt
konsepsiyasrl
istelrsal
maddi
l. Ivi"tksi.t-l"n],rqi
3.Geniglarrdirilmig isteltsal konsepsiyasr:
3.Arahq bazar konsePsiYast;
maddi
rulaJaii ilst"tttot konsepsiyasr yalnz takrar istehsal oluna bilen
edir'
Buna
hesati
mahsuldar
amayi
ne'matlarin istehsahna ytinlidilmig
maddi
edilmeyan
istehsal
va
takrar
nora a. t uru,n t"oirilan xidmatlai
(-.."Iur, maddi incasenat asarlarinin yaradllmasD- islehsal
'
i":rutf"t
o.o"""inu iaxil edilmir. Bu konsepsiyaya goro qeyrlistehsal sfera-stnda
Bu konsepsiyaya
i"ii "Jiiun amak faydah olsr da mahsuldar deyildir'-istehsal
sferalartna
qeyri
va
istelsal
sahalari
faaliyyet
iqti"adi
asasen
har bir
prosesindailf ii"iir.'n"f biilgii'maddi ne"matlarin istehsah
edilen
"
aid
sferasrna
.oi,"ni, igtirnf.tnu- asaslanlr. Maddi istehsal
ictimai
toserriifatr'
mega
;;il;il" isanaye, kand tasarriifatr, tikirni,
.. rn"fdi itt"tl.rl sahalari) sarf edilan amak ya maddi
;;';;
n.'mrrtari varadtr, ya da diivriyya va tadaviilda igtirak elmekla hamtn
maddi ne'matlarin dayarinin artmasrndl igtirak edir' Ikinfl qruPa
maddi-texniki
iiJ"l *i. ".qf iyyatr, istehsala xidmat edan rabita,
aiddir'
xidmati
va
informasiya-hesablama
ir",, trOurutot
iu"t
*-M;i[a-il,.9i
nozariyyaya giira biitiin yerda qalan saholar qeyriasxon qev.ri-istehsal
'mJhsulun
i.t"il;i'J;r;t;;' aid edilir.' Bri nazarivvava
va milli galirin
;"J;; ;il; kegirilan sahalar ictimai galirin biiliigdiir0lma;inden
milli
r**-rt,ri" isriiaL etmirlar' Onlar
olurlar' . Masalaya
;irri"'[*i, t i.rurna maliyyalagdirilir va miivcud
SSRi-dc qevri'
va
keqmig
<iikelarincia
k;;.il to.i"iitt
#i;';r'r-"t,""
105
istehsal sferaslna miinasibatlari va ditvlat siyasotinin xarakterini
miiayyon edirdi. Hamin siyasat xidmot sferasrnrn va ilk niivbada
marzil tasarriifatlmn, sahiyyanin, tahsilin seviyyesinin camiyyarin
talablarindan geri qalmaslna sabab oldu.
Geniglandirilmiq istehsal konsepsiyasrna Qarb 6lkalarinin
iqtisadiyyatrnda va tacriibasinda geni$ yer verilir. Bu konsepsiyaya
asasan islehsala maddi ne'matlarin yaradrlmasr va xidmatlar da,ril
edilir. Maddi ne'matlar kimi xidmatlar da faydah oldufu iignn milli
mahsulun va milli galirin larkibina daril edilnralidir.
Qarb <ilkalarinin iqtisadi adabiyyatlarrnda "Texniki istehsal"vo
"icltisadi istehsal" anlayrgarrnr farqlaldirirlor. Texniki ba"rrmdan istihsal dedikda yeni ne'matlar alda etmak va xidmotler heyata kegirmak
iigiln iqtisadi ne'matlarin e'nah bqa diiqiiliir. iqtisadivyat b:rrrmrndan
istehsal daha genig kateqoriyadlr. Bu konsepsiya baxrmrndan bilavasita
maddi ne'matlar istehsah ila yanagr ham da bu ne'matlarin istifadasiin
asanlaldlran xidmatlar da istehsala daxil edilir. Burnya ticarat, da;rnmalar, saxlanma va s. aiddir. Belalikla, MHS-da istehsal dedikde amak
va kapitalla yaradrlan, miiayyan iqlisadi talablori iidayan, m0ayyan
doyari va qiymati olan mahdud. hacme malik maddi ne'matlarin va
xidmatlarin dayari baqa diigiiliir. Bununla alaqadar olaraq mahsulun
tarkibina bazar iigiin istehsal edilan (ya"ni masraflardan yiiksak
qiymatlarla satllan) maddi ne'matlar va xidmatlar, uzun miiddal
istifada olunan islehlak ne'mallari iizre xidmatlar, qeyri-kommersiya
xarakterli tegkilatlarrn xidmallari, ev tasarriifatlarrnrn tiz gaxsi istehlakr
[giin istehsal etdiklari amtaa va xidmatlar daxil edilir.
Geniglandirilmig istehsal konsepsiyasr hal-hazrrda .miixtalif
variantlarda Qarbi Avropa 6lkalarinin goxunda va beynalxalq
tagkilatlarda tatbiq edilir.
Azarbaycanda tatbiq edilan MHS da bu istehsal konsepsiyasrna
osaslanrr.
Sonuncu konsepsiya (arahq bazar iqtisadiyyatr konsepsiyasr) 1969cu iladak Fransa statistikaslnda taibiq edilirdi. Bu konsepsiyaya g6ra
iqtisadi faaliyyet biit[n maddi ne'matla, islehsahnr va bazar xidmatlarini ahata edir. Pulsuz xidmallor isa milli nlahzulun va milli galirin
hesablanmasr zatnanl nazara alnmr. 1969-cu ildan sonra Fransrz
sratistikasl hamin konsepsiyadan al gakarak qarb iqtisadiyyatrnda
qabul edilmig geniglandirilmig istehsal konsepsiyasrnr qabul etdi.
Miirakkab proses olan istehsal miixtalif sosial, iqtisadi, bioloji,
siyasi, tagkilati va s. amillarin ta'siri ila formala;rr. Ela amillar da var
ki, onlann statistik
ifadasini vermak gatindir. Smayin ma'navi
stirnullagdrrmasr. tachizat va satrgrn taqkili, amayin iidanilma formasr
va s. bela amillara aiddir. lstehsal amillarinin
106
asasrnda J.B.Seyin
iqtisadi tahlil zamant
mallrrrr tiqliiyii (omak, torpirq va kllpil:rl) durur'
kaPital amillarina
habele
;;;1;t .;.L, torpnq ," tabii .ehtivatlar'
faaliyyatini
sahibkarhq
modela
6u
uaxtl'arda
ltrt,"i ai.."i r;,1;llirl son
edirlar'
daxil
da
ua etmi-rexni[i taraqqini
'"
iqti"nat ila qarb iqtisadi fikri arasrnda istehsal
ciadi ixtiiaf voxdur' Prinsipial farq
;;ii;i ,ri"."t"!ina"
"ffi"fi:i;;i;;i.'il'".1
""n,ittt'i'
"r-,iii;inii'
rolunun gerhindadir' Marksist
iii"h*i";I"."";i;;o
-sivrsi
emevin xiisusi rol oynamasrna
iqilt"it i'.t"t ""f prosesinde tnuzdhryalnz
mahsuldardrr'
amek
muzdlu
gdre
Bu nazan)?ayo
iistiinliik verir.
-;f;J"y",i
Marksa giire canlt emek
dJ v"tniz o varadrr'
;";";i;;
'trt -'iqlis"di
'
ia"l ivvtt miimkiin devildir' Bu fikirlorin
ilri,"i"r i"i
'ku'
inkar etrtir' Lakin Marks istehsalatda
i"i-f"frrr' h"q
qabul etmirdi o' hetta
;irbffi;;i; r,"r'l"it' semarali faalivvatinisahibkarhq
faaliyyatini da
mahsul isrehsallnrn va sntrSlnrn tagkilinda
almtrdt.
nazera
-J"tilan
""
mantiqi asas tutan Marks sahibkann torpaga'g
;;'.;;;
t;xsan igtii:rk etmadiyi istehsal prosesinda.yaranmt
"oit'iill"li,t
l"r"u ol'nsr hiiquq'nu inkar edirdi Marksa
v,*.rti"
''.i;":'
izafi dava'.iii
oi* ,n*ot, fahla onun ijzijniin varatdr[r
:I:: """riti
va.torPaq. sahibirnalivva
ticarat'
tt"iJt"r'
:ililit."i"lilii"pii"1it'.
";i'tJ"il;;; oldugundan
fahla sinfinin istismart ba9 vertr'
;\';;;;;;uir
'-';i.h';;*dl ;uru,ivv-"ti istehsal amillarinin iqtisadiyyatda rolunu
e'tiraf
b*Yi;#ffilu,il;;;li'"h';i;;"sesinda crnl emavin rolunu
ot-atlaiotisadine'matlartnyar"nm"ttndnbiitirnba5qaamillarinda
ili,-#lnJi,oil ;i;;gil q"vi edir' istehsal prosesi valnz.canlt,amak
di iapital. olmadrqda 9.'
,1:lT
-fr,i^Jai
va I:t1l:-ljamak crsrm"irJqJ,'i-"il
ne'matlari yaratmao iiciin amak vasitalari
-",
cisimlarina
ua
amak
alatltri
.xiisusi
ffif" a"lft"^i t aciuiir' ema't sahibkar
ua h-am
varanmre..f:ht*n "'
iiiirtii,""rr"iffiu[u earaitinda hiiququna
malikdir' Bundan
ilr"rii,,i'.uni*"u-ak
I;iiit,i'#;r;;;
'.-"r, '"1".t1a (masAuliyyati olrn atralif midailagmig amak (asas
ii"""
Evni
ii':ui'i'ii qarerirqu avaz edan amillardir'
(nisbatinde)
li3;il;";^iil'-uinirin .ti*t'ur;i [ombinasivasrnda
;:l'di*il;lili"ri
varatmaq olar.
gtila canlt
mehsuldarhlrnr yiksaltdiyina
'-iffi".ii'ri tareqqi amak
glxarlr va onun asas
.lrrlui tt*tia",t (qariair edib) istehsal sferasrndan
garait
varadrr' Diinvanrn biitiin
Hi-'i;;'ilt i ils auaz eiilmasina
bu proses daha
oldulu indiki earaitda
;ii;iffi;G;l,ri";;J
olkalerinda iesizlik siin'i volla
sosiafisr
;iiil#;';-6ii. r"e'nien"ri"" e'tiban
ila amak mahsuldarh[trun
;#;*';;ffiiilI--s"-a;
Hatta rasmi ma'lumatlara
saviwesinin aga[r olmastna "ebub olurdu'
#li]ffi
iliii"";;k-;;h*ili'i''n"o"ivv"sit"emieSSRi-de
107
dllttinzttitttn∬
駐
dtrttLttrピ
喘
1ギ
tT:dPZ:着
:
veziyyotin yttallmaslnda einli・ texniki tereqqillill do rOltl vardlr istchs:11
prosesindo kapitahn lolunun aFtmSl Canh onloyi sl、 1。 dlrlb 91xarlr
Bittln bu deyilonlor torpaし a Ve tob‖ resurslara da aiddir C→
lar
橘瑳
瘍 慰勇[lル 機 L螂‖
s轟
al‖
記J」 糊w謬 僻電
出1ポllinl:WЪ 61:よ 暮首
首
Sahibkari:q foaliyyoti dedikde tachizatin,mohsul istehsallllin, satl,111ln
ve xidmetlerin lo,kili sahosilldoki fealiyyot ba゛ a dtlstilur ifrat eillloo
:l蜘
ぷ 憲
嚇
『
T出
l協
Ⅷ
:」
島 l蹄
1よ 71)
『
Blltin bu qeyd edilonlor onu gOsterir ki, bttttln anli1lor
istchsal
prosesindo boraber i,tirak edir Hor bir=°
an11, 11,ohsul
、O mini golir
1群
範
需 臨 肥 :溜 l識ユ肥
monfool,divident,icare haqql,faizlor vo s allrir
ぶ hi珊 l蠅
Bヽ 4T tereflndon tOvsiyyo olunan vo Azorbaycan resptlblik.nslnHl
statistika tecnlbosi■ de tetbiq olunan yeniヽ
轟
I鸞
4HS_ndo dO minilnohsulun
1蝋
淘
I爵
strategiya ve taktikaslnl h核 lrlayaraq, onun lγ lmi on,ok, matcrial vo
nlaliyye resurslarl ilo oPtimal techiz Olunmslnl,o'min edir,mehsul
1楓
1:じ
ir謂 1嶽 品
鵠 ft漱 撲ぷ留鳴配∫ 縄驚譜
nボ
=器:
認 鷺珊 y棚:璧 認 rЪ 温躍 濾 織11・ 撫
sahlbttη 回
お
ぬ
血いH dm響 。 山r
…
§7.5 Qeyrrqanuni iStehsalm imumi hecmlni m6oyyonl、
istehsal,glli istehsal rerken onun terkibinde qey●
v¨ 卜
洲iqtisadw誠 療
繁11蹴 :」 き
1:懲 ‖
、
器私温響
漁鑑‖sEttl場 ll響 縄鷺 aⅧ Ⅷ認喘rniぽ
9器
憲冨
ik■ 踏rl甜 糧 :躙 乳I:∬ 」
TL謂 獄鴬
1」
9e・
dト
_qanuni lstehsal,
108
iyyetl」 i難
燎
ilktぶ 里
:規 Ъ
事 lm澪 ≒雲￨lill営 爆
」
翼
。
lan bo'zi fealiyyOt saho10ri mixtelif
r魂 °
『ご
織:撃 門濡ra讐 嚇首
:ly鷺 ∬ ξ
思
片1:Iよ ⅢЪttt:I
y轟 0霞
i鞘 }「 棚 γ
]:譜 Jヽ 1締 I思 出 現耐 誕
署
bo'zi istchsal sahelerindo(mOS,tikintidO)dalla,ox 10sediFedilir
:]増
Istehsal
i。
rl。
1藷
sfer、 lna
,]鴫 需k;『
aid
電
爛
￨°
l臆 蹴Il° t:網
お
棚:]悌∬
ふ
よ:
a博
榊 椰 融椰 ty撚 聯1熙澪
Itlehstllunun bir hissosi kimi uoota alinmlr Bunlar mehsul istehsall
$7.6.Umumi buraxrhg
va onun hesablanmasr
『
悧さ
驚滉絣
辮lξ轟」
瓶1霊 露
y』
istifad0 01unan lkin(b“ lantiC)goS'つ dci
umumi buraxrh$rr.
Umumi Buraxrhg (UB) dedikda hesabat d<ivriinda isrehsal edilmi;
mahsullarrn r.a xidmatlerin (biitiin bazar ve qeyri bazar mahsullan va
xidmatlarini daxil etmakla) dayarlarinin cami ba5a diigiiliir.
Beynalxalq iqtisadiyyatda iimumi buraxrhq iqtisadi faaliyyatin
naticasini qiymatlandiran g<istarici hesab edilmir va yalnz fimumi
alava edilan dayari va bagqa giistaricilari hesablamaq ti90n ballanlrc
bazasr rolunu oynayrr. Bela vaziyyat iimiimila$irici g6starici olan
iimumi burarrlr5a kegmig amak masraflarinin dayarini aks etdiran
araLq istehlaknrn daxil olmasr ila alaqadardir. Lakin fimumi
buraxrlrgrn hesablanmasrnrn daqiqliyi UDM-un va isiehsal faaliyyatinio
naticalarini aks etdiren bagqa g6staricilarin daqiqliyini
"a tatnhgnr
tamin edan zaruri tartdir.
Omulni buraxlll,a"aじ ldよ llar aiddir
l Mohsullを in buraXlll霧
2_ Bazar xidmetlerinin burax:1111(banklarln ,orti hesablanml,
軸
驚
:il静
雌
鷲
]
熱棋lL辮 蝋
辟
淵
鰊 輔鮮i薦
11。
檸誕tttP置 :‖ 驚 m
嵐
『:憮 I呻:鮮よ
ler器∬F歯 鷺
襟缶
濯背酬 猟評
1。
edilir
霧綺iif犠 霧[
l曇鷲
:」
雌サitWち
潤
糧
::謝
lぶ :::lll
nsul adlanlr Bir 9ox ha■ arda mehsu‐
Ⅷ主硫身
賞協1:
T糧 鮒
【
luessiSe daxilindo yeniden e'lhall
adlanir Yarimfabrikat adotan sanaye
bessiselerindo olur
鮮舗網鰈襦
110